مقدمه
سرمایه هاى مادى و دنیوى مانند ثروت و مقام براى استفاده و بهره بردارى بیشتر، نیازمند حفظ و نگهدارى هستند. لذا هر سرمایه دارى براى حفظ اموال خود تدابیرى مى اندیشد.
سرمایه هاى معنوى مانند اشک چشم، حالت ذکر و تفکر و… نیز جهت حفظ و استفاده بیشتر نیازمند تدابیرى هستند.
ماه مبارک رمضان فرصتی مغتنم برای خودشناسی وتحول، ماه تصمیم و حرکت، ماه خودسازی و شبها و روزهایش زمان خجسته ای برای رشدو بلوغ و کسب سرمایه های معنوی و الهی است. این ماه، ماه خالص شدن و زدودن ناخالصی ها و ماهی است که با استفاده از لحظات و ساعاتش میتوان زمینه سعادت و خوشبختی خود و دیگران را فراهم ساخت و به زندگی معنا و هویت بخشید.
اکنون که این ماه مبارک و پر فیض رو به پایان است، باید برای حفظ آنچه از معنویات و دعا و نماز و قرائت قرآن به دست آورده ایم، برنامه ای ویژه و مراقبت هایی خاص بیاندیشیم. ما باید معنویت کسب شده را واقعاً یک سرمایه به حساب آوریم، دیگران هرگونه مى خواهند فکر کنند و بگویند.
امام کاظم (ع) می فرمایند: «یا هشام لو کان فى یدک جوزه و قال الناس لؤلؤه ما کان ینفعک و انت تعلم انها جوزه و ان کان فى یدک لؤلؤه و قال الناس انّها جوزه ما ضرک وانت تعلم انّها لؤلؤه؛ ای هشام اگر در دست تو گردویی باشد و مردم بگویند گوهر است این سخن آنان به تو سودی نخواهد رساند در حالی که تو می دانی در دستت گردو است، و اگر در دست تو گوهری باشد و و مردم بگویند که گردوست، سخن آنان به تو ضرری نخواهد رساند در حالی که می دانی گوهری در دست داری.»([۱])
امام سجاد (ع) در وداع با ماه مبارک رمضان مى فرمایند: «و اربحنا افضل ارباح العالمین»،([۲]) بالاترین سودهاى عالم را بردیم و سرمایه هاى بزرگى کسب کردیم.
اگر پولى داشته باشیم با فرض از دست دادن آن در یک بى دقتى، چه اتفاق مى افتد؟ در راه سرگردان می گردیم، گرسنه مى مانیم و آواره مى شویم، باید منت دیگران را بکشیم و خجالت زده شویم و… .
فرداى قیامت نورى تابنده را به انسان نشان مى دهند و مى گویند که این مال تو بوده ولى آن را از دست دادى (سوره اى از قرآن را حفظ کردى و فراموش کرد).
امام صادق (ع) مى فرمایند: «کونوا لنا زینا ولا تکونوا علینا شینا؛ ]شما شیعیان باید[ زینت ما باشید نه مایه سرافکندگی ما». این امر وقتى حاصل مى شود که آن سرمایه ها را حفظ کرده و با از دست دادن آنها مقابل ائمه خجالت زده نشویم.
عوامل حفظ سرمایه هاى معنوى
- مسألت از خداوند متعال
«ربنا لا تزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا»
پیامبران، صالحان، امامان و شهدا هم در پناه بردن به حضرت حق خود را موفق به حفظ سرمایه ها دیدند. یوسف (ع): «قال معاذ اللّه ـ وما توفیقى إلاّ باللّه العلى العظیم».
باید از خطر واگذارى نفس خویشتن ترسید: «الهى لا تکلنى الى نفسى طرفه عین ابدا؛ خدایا حتی به اندازه چشم به هم زدنی مرا به حال خود وامگذار.»
- محبت و توسل به اهلبیت
آنانکه بعد از پیامبر تمام سرمایه هاى خود را از دست دادند ـ با اینکه لقب (سیف الاسلام) را از پیامبر دریافت کرده بودند ـ به خاطر آن بود که ولایت را عملا رها کردند.
«یا ایها الذین آمنوا اتقوا اللّه وکونوا مع الصادقین»([۳])، «اى کسانى که ایمان آورده اید بعد از کسب معنویت و تقوا با راستگویان بایستید.» مصداق بارز راستگویان وجود مقدس اهل بیت هستند که در روایات از پیامبر اعظم (ص) داریم: «مثل اهل بیتى کمثل سفینه من رکبها نجى و من تخلف عنها غرق؛ مثل اهل بیت من مانند کشتی ای است که هر که بدان سوار شود نجات یابد و هر که از آن بازماند غرق شود».([۴])
راه هاى اتصال و ارتباط با اهل بیت:
هر روز دعاى عهد خواندن، مداومت بر قرائت زیارت عاشورا که در سیره بسیارى از بزرگان مداومت بر زیارت عاشورا کاملا مشهود است. انس با زیارت جامعه کبیره، توسل به اهل بیت بعد از هر نماز اگر چه با دادن یک سلام به ساحت مقدسشان و دقت در پیروى از دستورات و فرامین آنها.
- تفکر و تذکر
این روایت زیاد گفته مى شود که: «فکره ساعه خیر من عباده ستین سنه؛ ساعتی تفکر بهتر از شصت سال عبادت است» و به تحقیق این گونه است که ساعتى تفکر مى تواند نعمت و سرمایه سال ها عبادت و کسب معنویت را براى ما فراهم سازد.
علماى اخلاق در تهذیب نفس سه امر را لازم مى دانند: مشارطه، مراقبه و محاسبه.
اگر انسان بتواند براى خود خلوتى تعیین کند و در تنهایى خود با تفکر در اعمال به تذکر دست یابد بهترین کار را براى حفظ سرمایه هاى معنوى خصوصا سرمایه پر ارزشی که از ماه مبارک رمضان برداشت کرده، به کار بسته است.
اگر میهمان ماه مبارک رمضان بتواند در بازگشت، خلوتى براى تفکر و تدبیر خویش فراهم نماید، بهترین عامل براى حفظ سرمایه هاى معنوى وى خواهد بود.
- تنظیم روابط فردى و تدبیر سلوک اجتماعى
طبیعت زندگانى انسان مى طلبد که به مناسبت هاى مختلف با افراد ارتباط برقرار کند. در هر ارتباطى انسان تأثیراتى را از طرف مقابل مى پذیرد. لذا دقت در روابط و سلوک اجتماعى در حفظ سرمایه هاى معنوى بسیار مؤثر مى باشد. که این ارتباط در چندین قالب شکل مى گیرد.
- دوستى
بهترین راه شناخت افراد دقت و بررسى دوستان وى مى باشد. لذا امیر المؤمنین على(ع) مى فرمایند: «الصاحب کالرقعه فاتخذه مشاکلا».
ـ دوست صالح و غیر صالح
قال رسول اللّه (ص) : «مثل الجلیس الصالح مثل العطار ان لم نعطک من عطره اصابک من ریحه و مثل الجلیس السوء مثل القین ان لم یحرق ثوبک اصابک من ریحه؛ مثل همنشین صالح مانند عطر فروش است که اگر از عطر خود به تو ندهد، بوی خوش آن به تو خواهد رسید و مثل همنشین بد مانند ؟؟؟ است که اگر لباست را به آتش نکشد، بوی بد آن به تو خواهد رسید».([۵])
ـ ملاک انتخاب دوست
«اصحب من اذا اصحبته زانک، و اذا خدمته صانک واذا اردت منه معونه اعانک؛ با کسی همراه شو که وقتی همراهیش کردی تو را زینت دهد و اگر به او خدمت کردی از تو محافظت کند و اگر از او کمک خواستی تو را یاری رساند».([۶])
- همسایه:
امیر المؤمنین على (ع) در روایتى سفارش به همسایه مى کند و مى فرماید: «پیامبر(ص) آنچنان به این امر وصیت مى فرمود که ما گمان مى بردیم که همسایه از انسان ارث مى برد».([۷])
یعنى حوزه ارتباطى انسان با همسایه آنچنان حساس مى باشد که مى تواند سعادت و ضلالت را براى انسان رقم زند. امام صادق (ع) در روایتى مى فرمایند: «حسن الجوار یعمر الدیار و یزید فى الاعمار»([۸])، یعنى همسایه خوب آبادانى محیط زندگانى را فراهم مى کند و سرمایه عمر را زیاد مى گرداند.
- میهمانى
یکى از دقت هاى جدى براى حفظ سرمایه هاى معنوى توجه به شکل و نوع جلسات مهمانى است که فرد ناخواسته در ارتکاب اعمالى قرار مى گیرد که باعث از بین رفتن معنویت حاصله مى شود.
از راهکارهاى مهم در تدبیر سلوک اجتماعى، ارتباط با مکان هایى است که مى توانند بهترین دوستى ها و هم جوارى ها و ضیافت ها را براى ما به همراه داشته باشند که از جمله این مکان ها مى توان مسجد را نام برد. که پیامبر اکرم(ص) آن را خانه هر پرهیزکار مى داند و مى فرمایند: «احب البلاد الى اللّه مساجدها؛ بهترین مکان هر شهر در نزد خدا، مساجد آن است».([۹])
[۱] . تحف العقول/۴۰۶٫
[۲] . صحیفه سجادیه، دعاى امام سجاد(علیه السلام).
[۳] . توبه/۱۱۱٫
[۴] . بحار/ج ۲۳/ ص ۱۲۰٫
[۵] . میزان الحکمه/ج ۹/ ص ۵۰٫
[۶] . بحار الانوار/ ج ۴۶/ ص ۱۳۹٫
[۷] . نهج البلاغه/ نامه ۴۷٫
[۸] . اصول کافى/ج ۱/ص ژ۶۶۷٫
[۹] . نهج الفصاحه/ ح ۳۲۸۷٫