بررسی تأثیر مهر ورزیدن به فرزندان بر اطاعت‌پذیری و ولایت‌مداری ایشان
مقدمه
انسان برای رشد و شکوفایی استعدادهایش در مسیر بعد انسانی خویش، نیازمند راه، روش و راهنما می‌باشد. خداوند متعالی که خالق و آفرینندۀ انسان است، برای سعادت او الگو قرار داده است. از بین اسوه‌های هدایت، برترین و والاترین اسوه‌ها، وجود نورانی پیامبر اکرم(ص) می‌باشد. پیامبر اکرم(ص) مثل همۀ انبیای گذشته، برای رشد و هدایت انسان‌ها تلاش‌های بسیاری انجام داده است. شیوه و روش این معلم و مربی انسان، بسیار راهگشا در تربیت می‌باشد. در بین اصول و روش‌های تربیتی رسول اکرم(ص)، برخی بسیار کلیدی هستند.
اهمیت اصل محبت و مهرورزی
پیامبر مهربانی‌ها فرمودند: فرزندانتان را بر اساس سه اصل تربیت کنید: محبت پیامبر اکرم(ص)، محبت اهلبیت(ع) و آموزش و انس با قرآن.(۱) وقتی مردم در مقابل زحمات و رنجی که حضرت برای هدایت آنها به جان خریده بود، قصد تشکر و تجلیل از رسول اکرم(ص)را داشتند، آیه‌ای نازل می‌شود که «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبی»(۲)؛ بگو: «من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی‌کنم، جز دوست داشتن نزدیکانم [اهل‌بیتم].
چرا مودت؟
آیا تلاش و کوشش‌های رسول اکرم(ص) کم بوده است؟! پیامبر اکرم(ص) فرمودند: هیچ پیامبری به اندازه من اذیت و سختی ندید!(۳) آیا سنگینی مودت آن قدر هست که در مقابل کفۀ دیگر مجاهدت‌های پیامبر اکرم(ص) قرار گیرد؟!
اینکه خداوند مودت را فرموده، نشان از اهمیت و جایگاه مودت در تربیت، رشد و هدایت انسان دارد. کارکردهای محبت آن قدر فراوان است که پیشوایان دین، در تعریف دین فرموده‌اند: «هل الدّین الّا الحبّ»(۴). شاید یکی از مؤثرترین راه‌های انتقال دین و مفاهیم دینی، استفاده از اصل محبت است.
ارتباط محبت با اطاعت‌پذیری
دو فرزند را در نظر بگیرید که در هنگام مواجه با درخواست مادر که آب خُنک طلب می‌کند؛ یکی سریع به درخواست مادر پاسخ می‌دهد و آب از یخچال می‌آورد، ولی فرزند دیگر، بدون عذر با تأخیر این کار را می‌کند و یا اصلاً توجهی به درخواست مادر ندارد. به نظر علت و تفاوت این دو فرزند در انجام کاری که از آنها خواسته شده، چیست؟
یکی از مهم‌ترین دلایل در اطاعت‌پذیری، اصل محبت است. هر چه محبت شدید باشد، اطاعت‌پذیری انسان هم بیشتر است و هرچه محبت کم‌رنگ باشد، میزان اطاعت‌پذیری کاهش می‌یابد. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ»(۵)؛ بگو [ای پیغمبر]: اگر خدا را دوست می‌دارید، مرا پیروی کنید تا خدا شما را دوست دارد.
هرچه محبت انسان نسبت به خدا بیشتر باشد؛ میزان اطاعت‌پذیری انسان از خدا هم بیشتر است. یکی از ویژگی‌های اهل محبت و اولیای خدا هم، در شدت محبت آنها نسبت خداوند است: «وَ الَّذینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ»(۶).
نقش محبت در ولایت‌پذیری
با توجه به اهمیت محبت و تأثیر آن در اطاعت‌پذیری انسان، شاید بتوان گفت که اگر در جامعه یا خانواده‌ای، میزان اطاعت‌پذیری از خدا و پیشوایان دین زیاد بود، نشان از محبت زیاد نسبت به خداوند و اولیای دین است و اگر میزان اطاعت‌پذیری کمتر بود، شاید به دلیل کمی محبت باشد. ولایت یعنی میزان اطاعت‌پذیری؛ هر چه محبت انسان نسبت به کسی بیشتر باشد، میزان اطاعت‌پذیری یا ولایت‌پذیری او نیز بیشتر است و هرچه این محبت کمتر باشد، ولایت و اطاعت‌پذیری نیز کم‌رنگ می‌شود. در طول تاریخ افرادی را می‌بینیم که نسبت به پیامبر و اهلبیت(ع) محبت داشتند؛ ولی چون محبتشان کم‌رنگ بود، دشمن از آنها سوء استفاده کرد.
حال توجه کنید که پیامبر اکرم(ص) برای تربیت انسان از همان سنین کودکی، بر چه اصولی تأکید فرمودند: محبت پیامبر(ص)، محبت اهلبیت(ع) و آموزش انس با قرآن.
تأثیر محبت پیامبر و اهلبیت(ع)
اگر از همان دوران کودکی، عشق و علاقه و محبت پیامبر اکرم(ص) و اهلبیت(ع) ایشان در دل انسان موج بزند، اگر چه ایشان را ندیده باشد، ولی نسبت به کلام، سیره و آموزه‌های پیامبر اکرم و اهلبیت اطاعت‌پذیر می‌شود و چون محبت شدید دارد، سخن آنها را بر هوای نفس و شیاطین جن و انس، ترجیح می‌دهد.
شاید شنیده باشید برخی افراد که سال‌های زیادی از فوت پدر یا مادرشان می‌گذرد و از تکیۀ کلام والدین یا یکی از آنها که همیشه توصیه‌هایی را به فرزندانشان می‌دادند، سخن می‌گویند؛ چرا بعد از چندین سال، سخن پدر یا مادر فراموش نمی‌شود و فرزند خود را ملزم به انجام آن توصیه‌ها می‌داند؟! چون محبت فرزند و والدین زیاد است، اطاعت می‌آورد؛ اگرچه سال‌های سال از آنها دور باشیم. حال اگر محبت ما زیاد باشد، نسبت به پدر حقیقی خود -که همان رسول اکرم و اهلبیت هستند: «أَنَا وَ عَلِیٌّ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّه»(۷)- اطاعت ما بیشتر نمی‌شود؟
غالباً برخورد ما با توصیه‌ها و درخواست‌های پدرحقیقی‌مان چگونه است؟ آیا در تربیت و آموزش، به اصل محبت و مهرورزی نسبت به پیامبر اکرم و اهلبیت توجه کافی می‌شود؟ آیا ارتباط عاطفی و قلبی در امت اسلامی نسبت به پدر حقیقی قابل احساس و مشاهده است؟
راهکارهای زیاد کردن محبت به پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) برای نوجوانان
- والدین همان گونه که در کانون خانواده، محبت خود را نسبت به هم ابراز می‌کنند، این محبت را به صورت آشکار در مقابل فرزندان نسبت به پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) نیز ابراز کنند. برای مثال وقتی که نام پیامبر اکرم(ص) را می‌شنویم، به گونه‌ای که فرزندان متوجه شوند، بر پیامبر و اهلبیت ایشان دورد و صلوات بفرستیم.
- پیشنهاد می‌شود در سالروز ولادت پیامبر اکرم و اهلبیت در کانون خانه با حضور خانواده، جشن تولدی گرفته شود و با گشاده‌رویی و گشاده‌دستی با فرزندان برخورد کنیم.
- گاه گاهی هدیه‌ای که مورد نیاز فرزندانمان است، تهیه شود و اعلام کنیم این هدیه را به خاطر محبت به پیامبر اکرم و اهلبیت به شما می‌دهم.
- در نام‌گذاری فرزندانمان، ازنام‌های نیکو خصوصاً نام‌های زیبای پیامبر و اهلبیت استفاده کنیم و در صدا زدن، از القاب زیبا استفاده نماییم.
- از نمادهایی که ما را به یاد پیامبر اکرم و اهلبیت می‌اندازد، مثل تصویر حرم‌ها، یا سخنان ایشان و… در فضاسازی خانه استفاده کنیم.
- در گفت‌وگوهای خانوادگی، از سخنان دلنشین و سیره و زندگی پیامبر اکرم و اهلبیت و جلوه‌های رفتاری آنها با هم سخن بگوییم.
- هر روز زمانی را اختصاص دهیم به خواندن زیارت امام معصومی که روزهای هفته به نام آنها نام‌گذاری شده و در مفاتیح الجنان آمده است.
- کارهای خوب و نیکویی که انجام می‌دهیم را به پیامبر اکرم و اهلبیت هدیه کنیم.
- به زیارت و حضور در حرم ایشان اهتمام ویژه داشته باشیم و در مجالسی که به یاد اهلبیت گرفته می‌شود، شرکت کنیم.
- در نام‌گذاری کوچه، خانه، محل کار، اتاق و وسایل شخصی نیز می‌توان از نام پیامبر اکرم و اهلبیت استفاده کرد.
پی‌نوشت‌ها:
(۱) کنزالعمال، ج۱۶، ص۴۵۶٫
(۲) شوری(۴۲):۲۳٫
(۳) بحارالأنوار، ج۳۹، ص۵۶٫
(۴) کافی، ج۲، ص۱۲۵٫
(۵) آل‌عمران(۳):۳۱٫
(۶) بقره(۲):۱۶۵٫
(۷) بحارالأنوار، ج۱۶، ص۹۵٫
