دو حادثه‌ی بسیار مهمّ و بزرگ در تاریخ اسلام رخ داد که از یکى رسالت و از دیگرى امامت به وجود آمد. نخستین حادثه، نزول وحى بود که رسالت پیامبر(ص) را در برداشت. دومین حادثه، غدیر بود که امامت را به وجود آورد و در حقیقت ادامه‌ی رسالت بود. روز غدیر و امامت همان قدر اهمیت دارد که روز بعثت و رسالت.
خداوند منّان نیز در قرآن به این ارتباط اشاره کرده و فرموده است:
«یا ایّها الرسول بلّغ ما انزل الیک من ربّک وإن لم تفعل فما بلّغت رسالته واللّه یعصمک من النّاس ان اللّه لایهدى القوم الکافرین». (مائده، ۶۷)
در آیه‌ی دیگر که همان روز و بعد از واقعه‌ی غدیر نازل شد، فرمود:
«الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتى و رضیت لکم الاسلام دیناً».(مائده،۳)
به دلیل اهمیت روز غدیر به عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین اعیاد اسلامى، براى آن آداب و اعمال و فضایل بى‌شمارى بیان شده است. در این نوشته اعمال و آداب غدیر تا حدّ امکان در آیینه‌ی روایات نمایانده مى‌شود. قبل از هر چیز به چند نکته اشاره مى‌شود:
- کثرت اعمال و آداب این روز بسیار فوق‌العاده است و با اعمال هیچ روزى قابل مقایسه نیست؛
- در آداب و اعمال غدیر، همه‌ی گروه‌ها مورد توجه و خطاب هستند و براى هر گروه با هر فکر و اندیشه و هر سنّى، آدابى مناسب حال وجود دارد؛
- اعمال و آداب این روز برخوردار از ویژگى جامعیّت است و به تمام ابعاد زندگى انسان (عبادى، سیاسى، فقهى و…) مربوط مى‌شود.
از این نکات استفاده مى شود که معمار این حادثه‌ی مهم تاریخى، مى‌خواهد این روز براى همیشه در تاریخ زنده باشد. در این نوشته این روز را در نگاه روایات تحت عناوین عبادى، اجتماعى و اخلاقى، و سیاسی دسته بندى مى‌کنیم و احادیث مربوط به آن‌ها را مى‌آوریم.
آداب عبادى غدیر
- نماز
الف. نماز شب غدیر
ب. نماز روز غدیر
ج. نماز مسجد غدیر
- روزه: انبیا به جانشینان خود دستور مى‌دادند که روز وصایت و امامت خود را عید بدانند و روزه بگیرند. امام صادق (ع) در حدیثی در فضیلت روزه‌ی این روز مى‌فرمایند: روزه‌ی این روز از عمل شصت سال برتر است.
در حدیثی دیگر، بعد از روزه‌ی غدیر به روز مبعث اشاره شده و ثواب روزه هر دو روز برابر با ثواب روزه‌ی شصت ماه دانسته شده است و این، ارتباط حقیقى دو روز و اهمیت آن دو را مى‌رساند. (۱)
- دعا در شب و روز غدیر
از پیشوایان اسلام دعاهاى مختلفى در شب و روز این عید بزرگ نقل شده است، که این مقاله گنجایش نقل آن‌ها را ندارد. محدثان زیادى، این ادعیه را نقل کرده‌اند؛ از جمله سید بن طاووس و علامه مجلسى و محدث قمى که مى‌توان به کتب آنان مراجعه کرد. (۲)
- یاد خدا و پیامبر(ص)
در آداب غدیر تأکید شده که در این عید بزرگ با روزه و نماز، به یاد خدا و محمد(ص) و آل او(ع) باشید.
- درود و صلوات بر پیامبر اکرم(ص)
- غسل
- حمد و ستایش پروردگار و سپاس او
علامه مجلسى چنین آورده است: «پیامبر (ص) فرمودند: از سنت است که مؤمن در روز غدیر صد مرتبه بگوید: «الحمدللّه الذى جعل کمال دینه وتمام نعمته بولایه امیرالمؤمنین على بن ابى طالب.» (۳)
در حدیث دیگرى آمده است: (غدیر) روز عبادت و شکر خدا و حمد اوست. (۴)
- زیارت امیرالمؤمنین(ع)
مرحوم محدث قمى مى فرماید:
«سومین عمل در روز غدیر، زیارت حضرت امیرالمؤمنین (ع) است، که سزاوار است که انسان هر کجا باشد، سعى کند خود را به قبر مطهر آن حضرت برساند و براى آن حضرت در این سه روز زیارت مخصوصى نقل شده که یکى از آن‌ها زیارت معروف به امین اللّه است، که از نزدیک و دور خوانده مى شود. (۵)
- عبادت
امام رضا(ع) در ضمن حدیث مفصلى که در فضیلت و آداب آن روز دارد، مى‌فرماید: «و آن (عید غدیر) روزی است که خداوند زیاد می‌کند مال کسی را که در آن عبادت کند… و آن روز عبادت است.» (۶)
آداب اجتماعى و اخلاقى
- جشن و عید گرفتن
در احادیث زیادى، غدیر، روز عید و بلکه بهترین عید اسلامى دانسته شده، که شایسته است مردم آن روز را عید بگیرند و جشن بر پا نمایند.
امام صادق(ع) فرمودند: «و آن (عید غدیر) عید بزرگ خداوند است و خداوند ـ عزّوجلّ ـ هیچ پیامبری را نفرستاد، مگر این که در این روز عید می‌گرفت و بزرگی آن را می‌دانست.» (۷)
و رسول خدا(ص) فرمودند: «روز غدیر خمّ برترین اعیاد امّت من است و آن روزی است که خداوند مرا به نصب برادرم علی بن ابی طالب به عنوان پیشوا برای امتم امر کرد». (۸)
- تبریک و تهنیت
در روایات به سه نوع تبریک اشاره شده است:
الف. تبریک به امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیر خم؛
ب. تبریک به پیامبر اکرم(ص)؛
ج. تبریک به یکدیگر.
- دید و بازدید
امام رضا(ع) در ضمن حدیث فضیلت غدیر، فرمودند: هرکس در آن روز (غدیر) مؤمنی را زیارت کند، خداوند هفتاد نور را وارد قبرش می‌کند و قبرش را وسعت می‌بخشد و هر روز در قبرش هفتاد هزار ملک زیارتش می‌کنند و او را به بهشت بشارت می‌دهند.» (۹)
- افطارى دادن
امام هشتم(ع) عدّه‌اى از خواص خود را که روز غدیر به حضورش رسیده بودند، براى افطار در منزل خویش نگه‌داشت و به آنان افطارى داد و به منزل آنان نیز غذا و لباس و غیره فرستاد.
- صدقه دادن
یکى دیگر از آداب روز غدیر، صدقه دادن به فقیراست. امام صادق(ع) در حدیثى فرمودند: «صدقه‌ی یک درهم در آن (غدیر) معادل هزار هزار درهم صدقه است.» (۱۰)
- انجام کارهاى شایسته روز عید
در احادیث، آداب و اعمال متعدد دیگرى که جنبه‌ی اخلاقى و اجتماعى دارد و مناسب روزهاى عید و جشن است، بیان شده که به آن‌ها فقط اشاره مى‌شود. این آداب و اعمال عبارتند از: هدیه دادن، زینت کردن، شادى کردن، دیگران را شاد و خرّم نمودن، لباس نو و پاکیزه پوشیدن، میهمانى دادن، گذشت و آشتى کردن، کارگشایى براى دیگران، نیکى کردن به دیگران، لباس و غذا و غیره به منزل خویشان و نزدیکان فرستادن، توسعه دادن به زندگى خانواده و برادران، بشارت دادن، استراحت کردن، وام دادن، دوستى کردن، اجتناب از گناه، عقد برادرى بستن، مصافحه کردن، صله‌ی رحم، انجام عمل صالح و مهربانى و عطوفت به همدیگر.
آداب سیاسى غدیر
- تبرّى جستن از ستمگر
- دیدار با رهبرى و بیعت
با ملاحظه احادیث مربوط به غدیر روشن مى‌شود که برنامه‌ی دیدار با رهبرى و پیشواى مسلمین و بیعت با او، از زمان ائمه(ع) ـ به ویژه از زمان امام على بن موسى الرضا(ع) ـ مرسوم بوده است و مردم از اطراف و اکناف براى دیدار با آنان و تجدید عهد به حضور آنان مى‌رسیدند.
- اجتماع و اتحاد
پی نوشت:
- الکافى، ج۴، ص۱۴۸؛ مصباح المتهجّد، ص۷۶۳؛ وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۲۳، ح۲؛ بحارالانوار، ج۹۸، ص۳۲۲٫
- اقبال الاعمال، صص۷۶۱ و ۷۹۷؛ بحارالانوار، ج۹۸، ص۳۰۸ به بعد؛ مفاتیح الجنان، اعمال روز غدیر.
- بحارالانوار، ج۹۸، ص۳۲۱، ح۵٫
- وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۲۸، ح۱۳٫
- مفاتیح الجنان، ص۷۸۸٫
- اقبال الاعمال، ص۷۸۸٫
- تهذیب الاحکام، ج۳، ص۱۴۳٫
- امالى صدوق، ص۱۲، ح۸٫
- اقبال الاعمال، ص۷۷۸٫
- تهذیب الاحکام، ج۳، ص۱۴۴٫
