سرکشی‌های دوران نوجوانانی
هر چقدر هم که والدین و مربیان اهل دقت در ارتباط با نوجوان باشند، باز در برخی نوجوانان می‌توانعلی صادقی‌سرشت، دانشجوی دکتری روان‌شناسیوجود مقداری حرف‌ناشنوی را طبیعی دانست. مربی و والد هوشمند، با حرف‌ناشنوی‌ها و عصبانیت‌های طبیعی نوجوان، بیش از حد جدی و نگران برخورد نمی‌کند.
من راضی نیستم «نپخته»!
حرف‌ناشنوی و واکنش‌های عصبانیت در نوجوان، ترجمۀ غیرمستقیم این حالت روانی در آنها است که من از رفتارهایی که شما در قبالم دارید، راضی نیستم. نوجوانان در نشان دادن عدم رضایت خود از اوضاع موجود، هنوز به پختگی لازم نرسیده‌اند. برای همین برخی از آنها به جای حفظ آرامش خود و بیان محترمانۀ ناراحتی خود برای والدین یا مربی، شروع به نشان دادن رفتارهای ناپخته و عصبی می‌کنند. به عنوان نمونه، گفتن جملات کلی و منفی به والدین و مربیان را می‌توان مثال زد: «شما اصلاً مرا درک نمی‌کنید!»، «توقعات زیادی و بی‌منطق از من دارید…» و یا لج‌بازی با والدین و مربی در انجام ندادن کاری یا گوش ندادن به درخواستی و یا انتقال ناراحتی و عصبانیت به برادر یا خواهر کوچک‌تر یا یک عضو دیگر در جمع دوستان و پرخاشگری و آزار او. گاه حتی نشان دادن روحیه‌های شوخ‌طبعانه در جمع، که بی‌مناسبت است از سوی نوجوانان، نشانی از ناراحتی و نارضایتی آنها از اوضاع موجود می‌باشد. البته نوجوانانی نیز که از اعتمادبه‌نفس کافی برخوردار نیستند، معمولاً شروع به درون‌ریزی مشکل کرده و به جای بیان مشکل، عصبانیت خود را با گوشه‌گیری و انزوا از جمع و از صحبت کردن با مربی و والدین نشان می‌دهند.
من راضی نیستم «پخته»!
نوجوانی که بخواهد پخته عمل کند و نارضایتی خود را بدون آنکه به یکی از روش‌های نپختۀ بالا دست بزند، ابراز نماید، نیاز به توجه به برخی نکته‌های کلیدی دارد از جمله:
الف. شناخت احساسات
نیاز است والدین و مربیان، نوجوان را متوجه سه بُعد وجودی خود نمایند: افکار، احساسات و رفتارها. نوجوان باید بتواند بین این سه بُعد، به خوبی تفکیک نماید و آنها را خوب بشناسد و در مواقع نیاز، هر یک از آن ابعاد را به والدین یا مربی نشان دهد.
برای مثال، نوجوان باید بداند که شش احساس اصلی وجود دارد (غم، شادی، خشم، تنفر، ترس و احساس گناه) که از ترکیب آن، احساس‌های مختلف زیادی شکل می‌گیرد. نوجوان باید بداند که این احساساتْ درونی هستند و گاه می‌شود که والدین و مربیان به رغم حدس این احساسات، ممکن است درست به احساس واقعی نوجوان پی نبرند و نیاز باشد نوجوان احساس خود را درست و دقیق بشناسد و آن را مناسب بیان کند. برای مثال، بین خشم و عصبانیت و تنفر، فرق است. تنفر، خشم شدیدی است که فرد را در آستانۀ از دست دادن کنترل خود قرار می‌دهد. از سویی خشم از غم شدت بیشتری دارد و حس منفی‌تری را در انسان ایجاد می‌کند. بنابراین لازم است والدین و مربیانْ نوجوان را با احساس‌های خود آشنا سازند و نحوۀ ابراز درست آنها را به او آموزش دهند.
ب. شناخت آستانۀ تحمل
یکی از نکات بسیار کلیدی و مهم در پرورش نوجوان و یا کار با نوجوانان، توجه به تفاوت نوجوانان در آستانۀ تحمل آنها است و اینکه نباید هرگز به این خط قرمز، مگر در مواقع ضروری، نزدیک شد. تحمل نوجوان هم‌چون یک بادکنک است. هر بار که والدین یا مربی با خواستۀ نوجوان مخالفت می‌کنند، این بادکنک اندکی باد می‌شود. اگر هنوز این باد خالی نشده، ناراحتی یا مخالفتی با درخواست نوجوان به آن اضافه شود، بادِ بادکنک بیشتر و بیشتر می‌شود و بادکنکِ تحمل او، بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود، تا جایی که در آستانۀ ترکیدن قرار می‌گیرد. فرق بادکنکِ تحمل نوجوان با بادکنکِ معمولی، در آن است که بادکنک معمولی بعد از باد شدن، یک‌بار می‌ترکد؛ ولی بادکنک نوجوان بعد از باد شدن، ممکن است بارها بترکد و این همانجایی است که والدین یا مربی احساس می‌کنند مدتی است با برخوردهای بسیار نامناسب نوجوان خود روبه‌رو هستند. دلیل این ترکیدن‌های مکرر در بادکنک تحمل نوجوان، آن است که اثر ناراحتی‌های قبلی در نوجوان، با ترکیدن و تخلیۀ نادرست احساسات در قالب داد و بیداد کردن، به صورت کلی از بین نمی‌رود؛ بلکه تا مدت کوتاهی نوجوان را آرام می‌کند و تا ناراحتی جدیدی پیش بیاید، گویی دوباره خط قرمز تحمل نوجوان درنوردیده شده است و نوجوان دوباره به سمت عصبانیت و پرخاشگری پیش می‌رود.
والدین و مربیان باید زمینۀ تخلیۀ زود به زود بادکنک تحمل نوجوان را فراهم کنند تا ناراحتی آنها تلنبار نشود. برای مثال شاید مناسب باشد که مربی یا والدین در هنگام مواجهه با نوجوانان، این سخن را هر چند وقت تکرار کنند که «اگر چیزی در رابطۀ من با شما وجود دارد و یا نکته‌ای در محیط شما وجود دارد که به من هم می‌تواند ارتباط پیدا کند و باعث ناراحتی شما می‌شود، می‌توانید آن را با من (در جمع یا خلوت) در میان بگذارید». این یعنی نوجوان شما اجازه دارد خود را مجبور در تلنبار شدن ناراحتی‌ها نبیند و اجازۀ تخلیه زود به زود خود را داشته باشد.
از سویی وقتی والدین و مربیان با نقد و بیان ناراحتی نوجوان مواجه می‌شوند، به هیچ وجه نباید خود را خسته و یا حق به جانب نشان دهند؛ بلکه لازم است خود را علاقمند به مطالب نوجوان نشان دهند و با احترام، سعی در درک فکر و احساس او داشته باشند. در ادامه سعی نکنند سریع جواب نوجوان را بدهند. البته اگر دلیل ناراحتی نوجوان منطقی و روشن است، سریع از او بپذیرند و سعی در رفع نگرانی او کننند؛ اما اگر دلیل مبهم یا قانع‌کننده نبود، عجله نکنند. بهتر است از او وقت بخواهند تا روی سخنش فکر کنند. بعد از چند روز بررسی جوانب ناراحتی نوجوان، سعی کنند در مکالمه‌ای دوستانه مورد به مورد برای بهتر کنار آمدن نوجوان با مشکل، راه‌حل‌هایی را پیشنهاد دهند.
بانک محدودیت‌ها!
یکی از دلایل مهم در شکل‌گیری روحیۀ اعتراض و پرخاشگری در نوجوان، گذاشتن محدودیت‌های زیاد در خانه یا در قالب کار گروهی توسط یک مربی است. روشن است که باید قوانین و نظمی در خانه یا کلاس یا کار گروهی حاکم باشد، ولی زیاد شدن سپرده در بانک محدودیت‌ها، نه تنها خوب نیست، بلکه مضر است. چرا که این سپردۀ زیاد، احساس ناکامی و میل به مقابله را در نوجوان برمی‌انگیزد. لذا در مواقع ممکن، از خود نوجوانان برای وضع قوانین و محدودیت‌هایی در خانه یا کلاس یا کار گروهی نظرخواهی کنید.
در پایان توجه شما را به چند نکته جلب می‌نماییم:
– از سویی والدین و مربیان نباید با نقطه ضعف‌های نوجوان بازی کنند و حتی نباید شوخی نمایند. این کار اعتماد نوجوان به آنها را سلب می‌کند و به آنها حس تنبیه شدن از سوی بزرگسالان را می‌دهد. همان گونه که تنبیه جسمی مضر است و به خصوص تکرار آن می‌تواند آسیب‌های روانی بیشماری به نوجوان وارد سازد، تنبیه روحی که در قالب شوخی بی‌جا در جمع و یا برچسب زدن به نوجوان در جمع است نیز، مضر است؛ به خصوص تکرار آن.
– والدین و مربیان گرامی! به غر زدن‌های جزیی نوجوان توجه نشان ندهید. اگر به نوجوانی کاری سپرده‌اید و او در هنگام انجام آن، زیر لب غرغر می‌کند، لازم نیست بگویید: «چی گفتی؟! بلند بگو ببینم چی گفتی؟!». این کار نوجوان را در مقابل شما تحریک می‌کند. اجازه دهید با خود را به ندیدن زدن، از این رفتار ناپسند نوجوان عبور کنید تا اشتباه او در همین حد بماند و پر رنگ‌تر نشود.
– لطفا جزو والدین و مربیانی نباشید که بعد از آنکه نوجوان دچار ارتکاب اشتباهی شد، برای او تنبیه را مشخص می‌کنند؛ بلکه از قبل تذکرات لازم را بدهید. حتی اگر اشتباهی نوجوان کرد که از قبل نسبت به انجام آن هشدار نداده بودید، بهتر آن است که دفعۀ اول خیلی شلوغ نکنید؛ بلکه با ابراز ناراحتی عمیق خود از اشتباه صورت گرفته، اعلان نمایید که در صورت تکرار کار، بعداً چه پیامدهایی در انتظارش خواهد بود.
– سعی کنید تا می‌شود تهدید مستقیم نوجوان را کنار بگذارید. گفتن اینکه «اگر فلان کار را انجام ندهی، فلان کار می‌شود»، مناسب نیست. در عوض لازم است به صورت غیر مستقیم در قبال وضع قوانین توافقی با نوجوان، مشخص کنید که اگر او فلان کار را انجام نداد، با توافق به عمل آمده میان شما و او، چه پیامدی باید در انتظار او باشد.
– فرزندان و چه بسا بتوان گفت شاگردان شما، آن گونه رفتار می‌کنند که شما رفتار می‌کنید؛ نه آن گونه که شما به آنها سفارش می‌کنید! اگر از انجام رفتاری در نوجوان ناراحت هستید، حتماً قبل از تذکر دادن به او، رفتارهای خود را چک کنید. شاید این رفتار او، پیامد رفتاری نپخته در شما با خود او یا با دیگرانی باشد (همسر یا همکاران یا سایر نوجوانان) که او مشاهده کرده است.
