آینه‌ای برابر خورشید

نگاهی به ترجمه تفسیری و پیامرسان قرآن کریم                                    
ترجمه از مشکل ترین و پیچیده ترین فنون نویسندگی است؛ زیرا مترجم باید آنچنان به هر دو زبان و محتوای متنی که میخواهد ترجمه کند، تسلط داشته باشد که بتواند معانی را از لباس الفاظ زبان اول عاری سازد، سپس لباس زبان دوم را به طور کامل بر آن بپوشاند؛ و این کاری است بس دشوار و محتاج ظرافت ها و ریزه کاری های فراوان.
حال اگر قرار باشد یک متن مقدس و فرابشری مثل قرآن کریم را ترجمه کنیم، این دشواری به مراتب بیشتر میشود؛ زیرا قرآن به دلیل مشتمل بودن بر الفاظ پرمغز و عبارات سراسر نغز که حامل بار معنوی فراوان و هر یک از آیات آن، حاوی توان های وافر معرفتی است، بسیاری از واژگان آن در هیچ یک از فرهنگ های رایج جهان معادل ندارد و حتی زبان فارسی که نزدیکی فراوانی به فرهنگ عربی دارد نیز قدرت معادل سازی برای واژگان قرآنی را ندارد. یک ترجمه هرقدر هم دقیق و عالمانه باشد، باز نمیتوان ادعا کرد آن ترجمه میتواند به صورت کامل، معانی عمیق آیات قرآن را به مخاطب منتقل نماید. بسیارى ز مطالب عالیه قرآن در قالب تمثیل، تشبیه و استعاره نمودار گشته و نیازمند ذوقى لطیف و درکى ظریف است تا یک مترجم به عمق مطالب آن رهنمون گردد و در مرحله بعد، بتواند آنها را در قالب زبان دوم، به مخاطب خود منتقل سازد و او را نیز از چشمه سار معارف بلند قرآن سیراب کند. البته این کاری است پرمشقت و حساس.

با این حال، چون ناگزیر از ترجمه این متن مقدس برای مخاطبانی هستیم که با زبان و ادبیات عربی آشنایی ندارند، نمیتوانیم به دلیل آنچه ذکر شد، عطای ترجمه قرآن را به لقایش ببخشیم و از این کار مهم، شانه خالی کنیم. بر این اساس دقیقی از این کتاب تاکنون ترجمه های متنوع و بعضا مقدس به زبان های مختلف ارائه شده و در این میان، ترجمه های مختلفی به زبان فارسی به چاپ رسیده است. ولی جای خالی یک ترجمه برای نوجوانان و جوانان علاقه‌مند به آشنایی هرچه بیشتر با این معجزه جاودان پیامبر اعظم(صل الله علیه وآله وسلم) به شدت احساس میشد؛ ؛ ترجمه ای که هم خود را متعهد به رساندن دقیق محتوا و مفهوم آیات بداند و هم با زبان مخاطب نوجوان و جوان امروزی آشنا باشد و بتواند این محتوا و مفهوم والا را به زبانی ساده به آنها منتقل سازد.

چندی است ترجمه ای تفسیری و پیامرسان توسط فاضل ارجمند (حجت الاسلام علی ملکی) به جامعه قرآنی کشور عرضه شده که با نگاهی اجمالی به محتوای آن میتوان دریافت ایشان تلاش فراوانی در این کار مبذول داشته و سعی نموده است یک ترجمه پیامرسان را برای مخاطبان نوجوان و جوان ارائه کند.
از ویژگی های مثبت این اثر آن است که در بسیاری از موارد، معادل یابی های زیبایی انجام گرفته یا بر اساس نظر یک تفسیر، کلمه ای به ترجمه در ترجمه های موجود و رایج اضافه شده که معمولا یافت نمیشود که از باب نمونه به چند مورد اشاره میکنیم:
*عبارت{آنان بر مرکب هدایت خدا سوارند} در ترجمه آیه{اُولئِکَ عَلی هُدیً مِن رَبِّهِم}(بقره؛۱۵)
*عبارت { خدا آنها را به بازی میگیرد} در ترجمه آیه{للهُ یَستهزیُ بهم}
*عبارت {آنها کسانی اند که گمراهی را به قیمت از دست دادن هدایت میخرند} در ترجنه متن{ أُولَئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلَالَهَ بِالْهُدَى}(بقره؛۱۶)

*ترجمه‌ی آیه:{ کُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَهٍ رِزْقًا قَالُوا هَذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ}(بقره؛۲۵)به: هر وقت میوهای از آن باغها روزیشان شود، میگویند: این همان کار خوبی است که در دنیا روزیمان شده بود و الان به این صورت درآمده است.
*عبارت{برای تشنگان حقیقت…} در ترجمه{آیاتٌ لِلسّائِلینَ…}(یوسف؛۷)
و موارد متعدد دیگر

با این حال، این ترجمه اشکالاتی دارد که به برخی از آنها اشاره میشود:

۱ . یکی از شروط مهم برای مترجم قرآن این است که باید مفسر قرآن باشد؛ یعنی باید در هر آیه در مورد مراد و مفهوم آن به نظر مشخصی رسیده باشد و بر اساس آن، آیه را ترجمه کند؛ زیرا بسیاری از آیات از حیث معنا و مفهوم، مورد اختلاف نظر مفسران هستند و این اختلاف، در ترجمه بسیار اثرگذار میباشد و یک مترجم بر اساس نظری که انتخاب کرده، آن آیات را ترجمه میکند. حال اگر مترجمی بخواهد قرآن را ترجمه کند و در حد یک مفسر نباشد، حتما لازم است یک تفسیر مهم و معتبر را مبنا و مرجع کار خود قرار دهد و بر اساس نظر آن تفسیر، ترجمه خود را ارائه دهد. بر این اساس، مهمترین اشکال ترجمه مورد بحث، آن است که تفاسیر مختلفی را مبنای کار خود قرار داده که، اولاً دریک سطح از اعتبار نیستند؛ ثانیاً برخی از آنها از تفاسیر اهل سنت هستند که طبیعتاً بر اساس تفکرات و نظر علمای عامه نوشته شدهاند و برای ما که پیرو مکتب اهل‌بیت(علیهم السلام) هستیم، نمیتوانند ملاک ترجمه قرار گیرند.

۲ . مترجم سعی کرده  است ترجمه اش به زبان روزمره مخاطب نزدیک باشد، ولی به نظر میرسد استفاده از برخی عبارت ها مانند: شتر دیدی ندیدی در ترجمه آیه:{یوسف اعرض عن هذا} (یوسف؛ ۲۹) جالب به نظر نمیرسد.

۳ . ترجمه برخی کلمات بهدرستی انجام نشده است که از باب نمونه چند مورد را بیان میکنیم:
۳-۱ . ترجمه(جاهلین) به (بی‌ادب) در آیه ۶۷ سوره بقره یا به (غصه دار) در آیه ۳۵ سوره انعام، که صحیح آن(نادانان)میباشد.
۳-۲ . ترجمه (سبحان) به (عجب کار درست است) در آیه سوره اسراء، که صحیح آن (پاک و منزه است)میباشد.
۳-۳ . ترجمه (لنریه) به (نشان دهد) در آیه اول سوره اسراءکه صحیح آن (نشان دهیم) میباشد.

۳-۴ . ترجمه(اولی بأس شدیدٍ)به(عده ای بی رحم) در ترجمه آیه ۵ سوره اسراء، که صحیح آن(بندگان سخت پیکارگر و نیرومند)

۳-۵ . ترجمه(و ایّایَ فَاتَّقُون)به(در حضور من مراقب رفتارتان باشید) در ترجمه آیه ۴۱ سوره بقره، که صحیح آن(فقط از من پروا کنید)

۳-۶ . ترجمه(وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لهو الحدیثِ)به(عدهای از مردم با تهیه و توزیع محصولات مخرب فرهنگی) در ترجمه آیه ۴ سوره لقمان، که صحیح آن(عده ای از مردم با خریدن و تهیه سخنان بیهوده و سرگرم کنند)
۳-۷ . ترجمه(کثرهم لا یعقلون) به (بیشتر آنها بی ادب اند) در ترجمه آیه ۴ سوره حجرات، که صحیح آن(بیشتر آنها درک و آگاهی از حرمت و عظمت تو ندارند) میباشد.
و موارد دیگری که مجال به اشاره به تمامی آنها نیست.

۴ . ارائه ترجمه ای با خصوصیت نزدیک بودن به زبان روزمره مخاطب که از اهداف این ترجمه بوده است، نباید موجب شود کلمات یا عبارت هایی به متن اضافه شود که مخاطب عام را (که با زبان عربی آشنا نیست) دچار این توهم و اشتباه کند که معادل این کلمات یا عبارت ها در عبارت عربی قرآن هم وجود دارد. به نظر میرسد برای رفع این مشکل باید اینگونه کلمات با قرار گرفتن داخل پرانتز یا به هر نحو دیگری، مشخص و متمایز میشد.
با بررسی موارد یادشده به نظر میرسد دلیل اصلی اینگونه اشکال ها و اشتباه ها، تعدد منابع و اختلاف سطح علمی آنهاست که در ابتدا هم اشاره کردیم بهتر بود یک تفسیر معتبر، منبع و مرجع در این ترجمه ملاک قرار میگرفت. با این حال باید گفت این ترجمه تا حدود زیادی توانسته است جای خالی یک ترجمه پیامرسان برای مخاطبان نوجوان و جوان را پر کند.