سیاست تربیتی الگوسازی در اتحادیۀ انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان
مقدمه
مسئلۀ الگوسازی، یکی از روش‌های اصلی و محوری در امر تربیت است. مدل الگوسازی یکی از مهم‌ترین اصول تربیت است که مخاطب، به نمونه برتر می‌نگرد و حرکت، انگیزش و فعالیت برای او ایجاد می‌شود. این روش مبتنی بر نگاه دینی و قرآنی است؛ مثل وقتی که پیامبر اکرم (ص) برای مؤمنان، «الگوی حسنه» معرفی می‌گردد. حجت الاسلام حاج‌علی‌اکبری نیز در فضای اتحادیه از این روش و اصل، در کنار دیگر اصول و روش‌ها بهره برده است و بر این اساس می‌گوید: «رهبر معظم انقلاب توقع دارند بچه‌های انجمن‌های اسلامی، ستاره‌های اخلاقی، علمی، سیاسی و درسی خودشان باشند. اگر این شد، آن وقت می‌توانند در مدرسه پرچمدار باشند و مدرسۀ‌شان را هدایت کنند».(۱)
بنا بر این فرمایشات، در اتحادیه این روشِ الگویی در یک نسبت به «درونی» و «بیرونی» تقسیم‌بندی شده است؛ محور درونی ناظر به «مأموریت نیروسازی» -که مسئولیت ذاتی و اصلی اتحادیه است- برمی‌گردد و محور بیرونی، ناظر به «مأموریت جریان‌سازی» می‌باشد.
محور اول: محورهای الگویی در نسبت با درون اتحادیه
ما بنابر اصل الگوسازی و الگوپذیری در دایرۀ تشکیلاتی، آن را به چهار بخش تقسیم می‌کنیم:
۱-۱٫ نسبت دانش‌آموزان با یکدیگر (اعضای انجمن اسلامی): آنها باید نسبت به دانش‌آموزان مدرسۀ خودشان نقش الگویی پیدا کنند. «ما معتقدیم که انجمن‌های اسلامی باید بتوانند در مدرسه نقش داشته باشند. بچه‌های انجمن اسلامی باید بچه‌های برجسته‌ای باشند؛ دارای اخلاق برجسته، حسن خلق، با وفا، متواضع، صمیمی و دوست‌داشتنی و از نظر درسی نیز برجسته باشند… اگر این برجستگی اتفاق بیفتد، مدرسه را رشد می‌دهد.»(۲)
۲-۱٫ نسبت انجمن برای انجمن: ما باید بتوانیم در شهری انجمن‌های الگویی را بسازیم که دیگر انجمن‌ها به آن نگاه کنند و براساس آن حرکت کنند. «در زمینۀ فعال‌سازی نقش انجمن‌ها و برجسته‌کردن نقش آنها، یکی از مهم‌ترین کارهایی که باید انجام شود، الگوسازی است… همه انجمن‌ها باید دنبال آن باشند که خودشان را به آن ترازی که تعریف شده است، برسانند.»(۳)
۳-۱٫ نسبت قرارگاه با قرارگاه: یعنی در استان‌ها، شهری را برای شهر دیگر الگو قرار دهیم. این باعث پویایی و حرکت شهرهای مختلف در استان می‌شود. «شما باید هم انجمنِ الگو در سطح کشور را برای بچه‌های منطقۀ‌تان نشان بدهید و هم باید با درایتی که دارید، چند انجمن اسلامی الگو در آن منطقه ایجاد کنید. بعد هر شخصی یا انجمنی که گفت نمی‌دانیم چه کار باید بکنیم، یا مثلاً ابزار کار نداریم، امکانات نداریم، بودجه نداریم و… ، شما می‌توانید آن انجمن الگو را نشان دهید و بگویید: بفرمایید! مگر فلان انجمن این چیزها را دارند؟!»(۴)
۴-۱٫ نسبت استان‌ها با استان‌ها: نقش ملیِ دفتر مرکزی این است که با برگزاری جشنواره‌ها و برنامه‌های مختلف، این امر را محقق کند.
جمع‌بندی این نسبت‌های چهارگانه در بیانات حجت الاسلام حاج علی اکبری، به عنوان قرارگاه پیشتاز و انجمن‌های به هم پیوسته، آمده است: «توقع ما این است که انجمن‌های اسلامی به هم پیوسته باشند. اصلاً امتیازی که این مجموعه دارد این است که انجمن‌های اسلامی در دبیرستان‌های گوناگون با هم آشنا باشند، با هم مرتبط باشند، همکاری و همفکری کنند. باید به شکل یک شبکه عمل کنیم و با دقت توطئه‌های دشمن را رهگیری کنیم.»(۵)
این مطلب نمودِ این آیه شریفه است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ لاَ یَضُرُّکُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ»(۶) ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به خود پردازید؛ اگر شما هدایت یافته‌اید، آنان که گمراه مانده‌اند به شما زیانی نرسانند». افراد در یک مقیاس فردی، رشدی را ایجاد کنند تا پویایی و حرکت را برای تشکل رقم بزنند.
محور دوم: محورهای الگویی در نسبت با بیرون اتحادیه
در محور بیرونی نیز چهار دسته وجود دارد:
۱-۲٫ در نسبت با عرصۀ دانش‌آموزی: انجمن اسلامی با عموم دانش‌آموزان یک نسبت الگویی پیدا می‌کند. «از جمله آثار کوتاه‌مدت حضورِ انجمن اسلامی در مدارس، می‌توان به سالم‌سازی محیط مدرسه و رونق دادن جریان عمیق انقلابی در مدرسه‌ها در قالب‌های معنوی، آرمانی، معرفتی و… اشاره کرد و البته اتفاقاً همین مدرسه‌ها میدانی است که بچه‌های ما باید در آنجا ببالند، رشد کنند و به ثمر برسند»(۷)
۲-۲٫ در نسبت با دیگر تشکل‌های همسوی داخل کشور: اینجا نیز می‌توان به تأثیرگذاری و پرچمداری انجمن اسلامی نسبت به سه تشکل بسیج، سازمان دانش‌آموزی و هلال احمر پرداخت. «در جنبش دانش‌آموزی، اگرچه مخاطب توده دانش‌آموزان کشور است که در این میدان حضور پیدا می‌کنند، اما توقع خاص ما از عزیزانمان در انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان است که این حرکت بزرگ را پرچمداری کنند».(۸) «هر کدام از انجمن‌های اسلامی و بسیج در فضای دانش‌آموزی، به یک جنبه‌ای توجه دارند که شما باید به این مسئله دقت کنید.»(۹)
۳-۲٫ در نسبت با جامعه: در جامعه مطالبه‌گری آرمان‌های انقلاب اسلامی مد نظر انجمن است. جنبش دانش‌آموزی اینجا شکل می‌گیرد و به انقلاب و ولایت در این جنبش، ادای دِین می‌شود. «ما نمی‌خواهیم مثل برخی مجموعه‌ها یک حضور کم‌رنگ و کم‌تأثیر در جامعه داشته باشیم و یا کارهای موازی با دیگر نهادها انجام دهیم. این تشکیلات می‌خواهد آینده‌سازان انقلاب بعد از پشت سر گذاشتن دوران مدرسه، بتوانند به عنوان آدم‌های مؤثر و خوش‌انگیزه، وارد میدان شوند و به بهترین شکل آرمان‌های انقلاب را ادامه دهند.»(۱۰)
۴-۲٫ در نسبت با عرصۀ جهانی: اگر ایران اسلامی را نمای کوچکی از یک آرمانشهر اسلامی و مهدوی بدانیم و مدل تشکل اتحادیۀ انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان را به عنوان پرچمدار جنبش دانش‌آموزی در ایران معرفی نماییم، بنابراین ما باید به دنبال تکثیر این مدل در تمامی جهان باشیم. «مهم‌ترین پیش‌درآمد عصر ظهور، ارائۀ یک الگوی کوچک از بهشت معنوی است. ایران، همان قطعه‌ای است که برای ارائۀ این الگو و مدل برای بشریت انتخاب شده است.»(۱۱)
ما باید بتوانیم برای تشکل‌های اسلامی شکل گرفته در جهان، تجارب خودمان را دسته‌بندی، بسته‌بندی و ترجمه کنیم و به آنها انتقال دهیم.
«این نسل با جنبش دانش‌آموزی خودش می‌خواهد اعلام کند که ما این افتخار پرچمداری انتظار در آستانه ظهور را از دست نمی‌دهیم و نخواهیم داد.»(۱۲)
«شما نوجوانان عزیز این روزگار و زمان و شما پرچمداران انجمن‌های اسلامی که این پرچم پر ارزش و پر سعادت را به دوش گرفته‌اید، روی خودشناسی و آرمان‌شناسی خیلی کار کنید. آرمانتان را بشناسید. تمام نوجوانان دنیا به شما نیازمندند. آنها خیلی بی‌پناه و دربه‌در هستند. چیزی ندارند. به چه دل ببندند؟ کسی که ولایت ندارد به چه چیزی می‌خواهد دل ببندد؟… تمام نوجوانان دنیا می‌توانند از نوجوان‌های ایران الگو بگیرند. قدر خودتان را بدانید و این راه پرفروغ را ادامه دهید.»(۱۳)
در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت که برای الگو شدن اتحادیه انجمن های اسلامی دانش آموزان؛ تحقق دو امر، لازم و ضروری است:
یک. تقوای تشکیلاتی: «مسئلۀ تقوا، حرف اوّل و آخر است… باید سایه تقوا بالای سر همه فعالیت‌هایمان قرار بگیرد… [باید] تقوا در کار احراز شود و به مقصد التزام همه جانبه داشته باشیم. این التزام به مقصد، در پرتو التزام به آن مقصد کلی -که ملاقات با حق تعالی است- قرار می‌گیرد و پوشش آن روی همه فعالیت‌های انسان می‌افتد.»(۱۴)
دو. اخوت ایمانی: «آنچه که سرمایۀ ماست، فضای برادرانه‌ای است که -إن شاء الله- در مجموعۀ ما حاکم است. اخوت اسلامی، مبنای ارتباطی ما در تشکیلات الهی‌مان است.»(۱۵)
تشکل نورانی اتحادیه انجمن های اسلامی دانش آموزان داری دو ویژگی بسیار مهمی است که آن را به عنوان الگو در جهان اسلام و در میان تشکل های اسلامی دانش آموزی معرفی مینماید:
یک: برخاستگی این تشکل از متن دین و انقلاب است؛ یعنی ریشه‌داری دینی و انقلابی، نه حزبی و سیاسی. اتحادیه تشکلی است که مبتنی بر ایمان دینی حرکت می‌کند و گره خورده با آرمان‌های انقلابی است. بر این اساس تشکل های اسلامی که در افق جهان اسلام فعالیت می‌کنند می بایست این بُعد را تقویت کرده و بدانند که هر گونه آرمان‌خواهی، انقلابی بودن و نهضت آفرینی می بایست در مبانی دینی و اسلامی آنها ریشه داشته باشد. هر جا که از نگاه دینی و اسلامی فاصله گرفته شود یک حرکت سطحی، قشری، سیاسی و حزبی خواهد شد.
دو : سرسپردگی، فرمانبرداری و اتکای آن به نقطه‌‌ای ایمن یعنی امامت و ولایت است.
اگر تشکلی ویژگی دینی و انقلابی را داشته باشند و از این ویژگی « امامت و ولایت » برخوردار نباشند، وقتی دچار فتنه‌های زمان می‌شوند عروه الوثقایی ندارند تا به آن چنگ بزند. عروه الوثقی جایگاهی است که اتکاء شما را به نظام دینی‌تان محکم کند و آن جایگاه ولایت و امامت است که شما را از افتادن به دامن استکبار نجات می‌دهد.
امکان انتقال تجارب به تشکل‌های اسلامی دنیا
با توجه به مجموعۀ مطالب یاد شده، ما باید خود را به عنوان یک تشکل اسلامی پیشتاز به مخاطبانمان در تشکل‌های اسلامی دنیا معرفی کنیم. برای تحقق این امر، یک سری ظرفیت هایی در انجمن موجود است و یک سری ظرفیت ها نیز باید به وجود بیاید. ظرفیت های موجود عبارت هستند:
الف. نهادهای بین‌المللی اسلامی، در قالب پُلی برای انتقال تجارب: ما می‌توانیم از طریق وزارت آموزش و پرورش، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و رایزن‌های فرهنگی کشورمان در خارج، به شناسایی مباحث مربوط و مورد نیاز مدارس خارج از کشور و برنامه‌های مرتبط با تشکل را رصد کنیم. در نهایت با ارتباط و درک ظرفیت نهادهایی چون سازمان کنفرانس اسلامی، مجمع قرآنی کشورهای جهان اسلام، مراکز اسلامی شهرهای اروپایی (مانند هامبورگ، وین، استکهلم و…) برای انتقال تجارب خود به آنان در عرصه‌های دانش‌آموزی، اقدام نماییم.
ب. فضای مجازی: عرصۀ فضای مجازی امکان ارتباط‌گیری بسیار وثیقی فراهم می‌کند. ظرفیت‌هایی که در قسمت اول اشاره شد، محدودیت‌هایی در ارتباط‌گیری دارند؛ اما در فضای مجازی به راحتی می‌توان ارتباطات را توسعه داد و فعالیت‌ها را رقم زد. ما در ابتدایی امر می‌بایست یک رصد درست از میدان بین‌الملل و فضای اسلامی داشته باشیم. در مرحلۀ بعد باید شناخت خوبی از ظرفیت‌های کشورهای هدف انجام دهیم. ما باید با ویژگیها، ساختارها و آداب و رسوم ملی آن کشورها آشنا شویم و ملاحضاتی را که باید در ارتباط با کشورها رعایت کنیم، مد نظر قرار دهیم، تا بتوانیم دقیقاً فضای فعالیت‌های تشکیلاتی داوطلبانه و خودجوش آنها را شناسایی نموده و در آخر ناظر به نیازهای منطقه‌ای کشورها، محتوا ارائه دهیم. به طور مثال می‌توانیم بسته‌ای را با عنوان «آشنایی با تشکل انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان» به زبان عربی، اسپانیولی، انگلیسی و ترکی ترجمه کرده و در فضای مجازی نشر و گسترش دهیم تا آنها با ظرفیت‌های ما آشنا شوند.
در اینجا وظیفۀ مربی در وهلۀ اول و پیش از انجام هر فعالیتی، ایجاد یک نگرش جهانی در دانش‌آموز است. چون فعالیت مبتنی بر «نگرش» است. اگر نگرش ساخته نشده باشد، فعالیت عقیم خواهد ماند. مهم‌ترین منبع ایجاد نگرش این است که مربی باید فهم دقیقی از انقلاب اسلامی و آرمان‌های آن -که آرمان‌های تمدن اسلامی است- پیدا کند و به واقع دریابد که ما به عنوان کشوری پیشرو و پیشگام، در ایجاد تمدن اسلامی و در مسیر زمینه‌سازی ظهور امام زمان (عج) حرکت می‌کنیم.
نمونۀ پیشنهادی بنده این است که «کمیسیون بین‌الملل» را در قرارگاه ملی ایجاد کنند. این یکی از گام‌های بسیار ساده، ارزان و عملیاتی است که به وسیلۀ دانش‌آموزان امکان‌پذیر است. البته این کار در روابط بین الملل، دارای پروتکل‌های خاص خودش است، اما این عرصه‌ای است که -به هر حال- دانش‌آموز ما باید تجربه کند. از هفتاد و پنج دانش‌آموز پسری که داریم، حداقل سه تا چهار نفر کاملاً به مکالمه انگلیسی مسلطند و می‌توانند نسبت به کشورهای انگلیسی زبان، ارتباط‌گیری کنند.
پیشنهاد دیگر این است که می‌توان این فعالیت‌ها را بین انجمن‌های اسلامی استان‌های مرزی تقسیم کرد. به طور مثال ارتباط با مردم عراق را به دانش‌آموزان خوزستانی سپرد و همین طور ارتباط با مردم ترکیه، جمهوری آذربایجان، افغانستان و پاکستان را به ترتیب به دانش‌آموزان آذربایجان غربی، اردبیل، خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان محول شود و خود دانش‌آموزان مستقیماً در این امر دخالت داد.
پی‌نوشت‌ها:
(۱) محمدجواد حاج‌علی‌اکبری: «در مسیر افق‌های آرمانی»، مجموعه بیانات نمایندۀ مقام معظم رهبری در اتحادیۀ انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان، ص ۲۰۳٫
(۲) همان، ۱۶۶٫
(۳) همان، ۱۰۹٫
(۴) همان، ۳۶۶٫
(۵) همان، ۸۷٫
(۶) همان، ۱۰۵٫
(۷) همان، ۱۶۱٫
(۸) همان، ۴۳۰٫
(۹) همان، ۱۳۹٫
(۱۰) همان، ۸۶٫
(۱۱) همان، ۴۷۲٫
(۱۲) همان، ۷۷٫
(۱۳) همان، ۱۶۸٫
(۱۴) همان، ۶۴٫
(۱۵) همان، ۱۳۶٫
