اولویت‌های مطالعه برای تربیت مؤثر
مهم‌ترین مسئله‌ای که در یک برنامه مطالعاتى وجود دارد، انگیزه و اشتیاق درونى است؛ انگیزه‌اى که با بودن آن، همۀ مشکلات و کاستى‌ها، ناچیز مى‌نماید و با نبودش، کوچک‌ترین بهانه و دست‌انداز موجب توقّف برنامه و عدم پیشرفت مى‌گردد. در فضای کنونی و با گسترش اطلاعات و بالا رفتن سطح دانستن در همۀ اقشار جامعه، بهترین برنامه برای تربیت و پرورش نوجوانان، افزایش سطح اطلاعات مربیان از طریق یک سیر مطالعاتی منظم و پرمحتوا است.
روحیۀ خاص و شرایط بروز و ظهور شخصیت نوجوان در عرصۀ اجتماع، از مسایل بسیار مهمی است که در این وهله از زندگی، با مختصات خاص آن روبه‌رو می‌شوند. نوجوان، کنجکاو و تشخّص‌طلب است و به دنبال ارضای این نیاز طبیعی در خود می‌باشد. داده‌ها و اطلاعات ماورای تصور در اجتماع، باعث می‌شود که این کنجکاوی، متوجه فضاهای غیر مرتبطِ با اطلاعات مفید و ارزشمند شود. طبیعی است در صورت نداشتن اطلاعات کافی پیشین توسط نهاد خانواده و نظام آموزش و تعلیم و تربیت، فرد به بیراهه‌ها و فضاهایی برود که کنترل آن توسط خانواده و والدین در درجۀ اول، و نهادهای اجتماعی در درجۀ بعد، دور از دسترس باشد. بنابراین باید به ضرورت قرار دادن یک سیر مطالعاتی، برای افزایش بازدهی تربیت ایمان داشته باشیم.
گام نخست: مطالعات دین‌محور
برای پایدار بودن برنامه‌های تربیتی مربیان، بالا بردن مطالعات دینی و اعتقادی با یک سیر مشخص، باعث ایجاد آرامش فضای تعلیم و تربیت می‌شود. نباید فراموش کرد نوک پیکان جنگ نرم دشمن، از بین بردن اعتقادات و باورهای دینی نسل‌های جوان و نوجوان است.
پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد افراد مذهبی، کمتر دچار بحران‌های اجتماعی همانند بحران هویت، می‌شوند و آثار بزه، به شدت در این قشر کاهش داشته است. علاوه بر آن، باورهای مذهبیِ اجتماعی نیز در خود نگهداری و جلوگیری از ناهنجاری‌های اجتماعی تأثیر به سزایی دارد. به عنوان مثال تحقیقات نشان می‌دهد که هر ساله آمار و ارقام جرایم در ماه محرم، تا حد بسیاری کاهش یافته و این امر ناشی از اثرگذاری این ماه در درون انسان‌ها است. قرار گرفتن انسان در زمان معنوی (هم‌چون محرم) باعث می‌شود تا از پدیده‌هایی که با ارزش‌های والای او مغایرت دارد، دوری کند. این نوع رفتارْ ناشی از سرشت درونی و هم‌چنین اعتقادات دینی و مذهبی است که در این ایام تقویت می‌شود. اگر «زمان معنوی» را به «فهم معنوی» و اعتقادی ارتقا دهیم و برنامۀ تربیتی با پایۀ معنوی و اعتقادی شکل گیرد، تأثیرات مثبتی را در همۀ ابعاد اجتماع می‌تواند به همراه داشته باشد. مطالعات در حوزۀ شبهات توحیدی و نگاه حاکمیت دین و امامت، می‌تواند شروع مناسبی در سیر مطالعات دینی باشد.
علوم انسانی، اولویت مناسب برای مطالعۀ موضوع‌محور
سرفصل قرار دادن موضوعات علوم انسانی در سیر مطالعات تربیتی، یقیناً پیشرفت چشمگیری را در کشور به همراه خواهد داشت. علوم انسانی خمیرمایه و عنصر سازنده و هدایتگر فرهنگ و تعیین‌کنندۀ روابط سیاسی و اجتماعی هر کشور است. دارا بودن اطلاعاتی همانند جامعه‌شناسی و روان‌شناسی، نه تنها در بهتر شدن نوع ارتباط با نسل‌های مختلف راهگشا است، بلکه سبب رشد فکری و تغییر در فضای زندگی شخصی می‌شود.
گرایش‌های زیادی به علوم تجربی، فناوری، مهندسی و ریاضیات وجود دارد که کلید موفقیت دانشگاه‌ها و بهبود اقتصاد ملی هستند؛ اما علوم انسانی و علوم اجتماعی، نقش مهمی در پیشرفت ایفا می‌کنند که باید نسبت به آنها اطلاع‌رسانی شود. این مهم تنها با سرلوحه قرار دادن مطالعات در این حوزه و ترویج آن، محقق خواهد شد.
مطالعات علوم انسانی سبب ایجاد نگاه تازه به ابعاد مختلف محیط اجتماعی و پیش‌بینی و کنترل رفتارها می‌شود، جایگاه شخص را در جامعه مشخص و علل عدم ارتباط گروه‌ها با یکدیگر را بیان می‌کند و از همه مهم‌تر، موجب کاهش پیش‌داوری‌ها می‌گردد.
با توجه به پیش‌درآمدی که دربارۀ حوزۀ دین مطرح شد، اگر علوم انسانی را با نگرش «معنویت» در برنامه‌های مطالعاتی قرار دهیم، قطعاً نتیجۀ بهتری در ارتباط و تربیت دانش‌آموز و نوجوان مشاهده می‌کنیم و نوجوان به مرور زمان، نسبت به جایگاه خود در اجتماع، راه سازنده‌تری را در پیش خواهد گرفت. علاوه بر مباحث جامعه‌شناسی، سرفصل‌هایی مانند انسان‌شناسی و جریان‌شناسی معرفتی و فرهنگی، برای قرار گرفتن در سیر مطالعاتی پیشنهاد می‌شود.
خواندن تجربیات بزرگان و مربیان موفق
ما زمان محدودی در کل عمر خود در اختیار داریم. اگر بخواهیم همه چیز را خود تجربه کنیم، احتیاج به زمانی بسیار بیش از عمر خود داریم. مطالعه یک راه میانبر به سوی موفقیت است.
بخشی از کتاب‌ها را افرادی می‌نویسند که می‌خواهند مهارت‌ها و تجارب خود را در اختیار دیگران قرار دهند. مسیری را که شما اکنون می‌خواهید طی کنید، افراد زیادی قبلاً طی کرده‌اند و معمولاً موفق‌ترین آنها، تجربیات خود را نوشته و در اختیار دیگران قرار داده است. آنها راهی را که شما اکنون می‌خواهید بروید، رفته‌اند و مانند یک مربی، می‌توانند به پرورش و پیشرفت شما سرعت ببخشند.
آنهایی که خود را بی‌نیاز از تجربه می‌دانند، به مقصد نخواهند رسید. چنان‌که حضرت علی(ع) فرمودند: «من غنی عن التجارب عمی عن العواقب»۱؛ کسی که خود را از تجربه‌ها بی‌نیاز بداند، سرانجامِ [امور] را نخواهد دید. دربارۀ ارزش و اهمیت تجربه، همین قدر کافی است که حفظ تجربه‌ها، یکی از نشانه‌های عقل و خردمندی است. علی(ع) در نامۀ خود به فرزندشان امام مجتبی(ع) فرمودند: «و العقلُ حفظُ التجارب»۲؛ [از نشانه‌های] عقل، حفظ تجربه‌ها است.
کتاب‌هایی که تجربۀ پیشگامان عرصۀ تعلیم و تربیت را بیان می‌کنند، اولویت بسیار مناسبی در سیر مطالعاتی مربیان هستند. تجارب موفق و شیوۀ برخورد در شرایط خاص، تنها بخشی از ثروت عظیم این کتاب‌ها است.
پی‌نوشت‌ها:
(۱) غررالحکم: ح۱۰۱۶۲٫
(۲) نهج‌البلاغه: نامۀ۳۱٫
