بررسی معیارهای انتخاب کالا و مصرف آن در سایه اقتصاد مقاومتی
چند روایت تاریخی
در حافظۀ تاریخی ملت مسلمان ایران، خاطرات غرورآفرینی از هوشمندی‌های علمای دین ثبت شده است که همیشه بدان افتخار می‌کنند. به ویژه زمانی که این رفتارها، جنبۀ ایرانی اسلامی و نفی نفوذ اجانب به خود می‌گیرد. مشهورترین نمونۀ آن، فتوای تاریخی میرزای شیرازی بزرگ در تحریم تنباکو برای نفی تسلط استعمار است. با پیروزی انقلاب اسلامی مردم ایران و برقراری شعار مبنایی «نه شرقی، نه غربی»، شرایط برای فرهنگ‌سازی استقلال اقتصادی فراهم شد. تا جایی که بنیانگذار انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) معتقدند: «اگر در روابط تجاری با اجانب، خوف آن باشد که به بازار مسلمانان صدمۀ اقتصادی وارد شود و موجب اسارت اقتصادی و تجاری مسلمانان شود، قطع این‌گونه روابط، واجب و این نحوۀ تجارت، حرام است.»۱
رهبر معظم انقلاب با نامگذاری دو سال متوالی، با نامهای «جهاد اقتصادی» و «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی» اهمیت مقوله اقتصاد را به عنوان مؤلفه‌ای استراتژیک در زمان حساس کنونی، نشان دادند. ایشان با طرح مبحث «اقتصاد مقاومتی» شرایط اقتصادی امروز ایران و جهان را به عرصه جنگ تشبیه کردند. رهبر انقلاب گرچه سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی را به دولت‌‌ها ابلاغ کرده‌اند و روی صحبتشان بیشتر با آنان است، اما نقش عموم مردم را در تحقق کامل این سیاست‌ها، فراموش نمی‌کنند. ایشان در سخنرانی‌ای فرمودند: «عمده، مردم‌اند. شما باید کالای ایرانی بخواهید. این افتخار نیست؛ این تفاخر غلطی است که ما مارک‌های خارجی را در پوشاکمان، در وسایل منزلمان، در مبلمانمان، در امور روزمرۀ‌مان، در خوراکی‌هایمان، ترجیح بدهیم به مارک‌های داخلی؛ در حالی‌که تولید داخلی در خیلی از موارد، بسیار بهتر است. تولید داخلی مهم است. ببینید کارگر ایرانی چه تولید کرده است. سرمایه‌دار ایرانی چه سرمایه‌گذاری کرده است. در زمینۀ مصرف، عمدۀ کار دست مردم است که این بخشی از اصلاح الگوی مصرف است، که من دو سال قبل اینجا به ملت ایران عرض کردم و بخشی از جهاد اقتصادی است، که سال گذشته عرض کردم. تولید ملی مهم است. این را باید هدف قرار بدهند.»
مردم، خرید کالا و اقتصاد مقاومتی
عموم مردم، به عنوان آخرین و مهم‌ترین حلقه در انتخاب، خرید و مصرف کالا، باید چه ملاک‌هایی را مد نظر قرار دهند تا با کمک به تولید داخلی، آینده اقتصادی خود، فرزندان و نسل آینده ایران اسلامی را بیمه کنند؟ امروزه با تنوع کالاها، رنگارنگی بی‌سابقه‌ای در ویترین فروشگاه‌ها مشاهده می‌شود که انتخاب را برای خریدار سخت‌تر می‌کند. هر خریداری برای انتخابش، ملاک‌های متعددی را در نظر دارد؛ از کیفیت و ماندگاری کالا گرفته تا بسته‌بندی و ارائۀ چشم‌نواز. اما چگونه می‌توانیم با فرهنگ‌سازی، مؤلفه‌ای را به نام «انتخاب کالای ایرانی برای تحقق اقتصاد مقاومتی» در ذهن خریدار ایجاد کنیم؟ یا از سوی دیگر کالای ایرانی را به حدی برسانیم تا اکثر ملاک‌های انتخاب مصرف‌کننده ایرانی را پوشش دهد؟ وقتی مادری دست دختر و پسر خردسال خود را می‌گیرد و برای خرید ملزومات زندگی، هم‌چون پوشاک و لوازم التحریر به بازار می‌رود، قطعاً دوست دارد کالایی را بخرد که با فرهنگ ایرانی اسلامی‌اش سازگارتر باشد؛ اما افسوس از زمانی که در برخی اوقات به دلیل بی‌کیفیتی کالای داخلی، مجبور شود به محصولات خارجی پناه ببرد.
روی نوشتار پیش‌رو، بیشتر با مخاطبانی است که اقتصاد مقاومتی را باور دارند و آن را برای مبارزه با جنگ اقتصادی و تحریمی دشمنان ایران اسلامی، لازم می‌دانند. ایشان در پی آن هستند تا هرچه بیشتر به ندای رهبر انقلاب، به عنوان تبیین‌گر تفکر راهبردی «اقتصاد مقاومتی» لبیک گویند. در اینجا به برخی روایات مرتبط با تفکر اقتصاد مقاومتی و منویات رهبر انقلاب در تحقق این تفکر، اشاره کرده و در پی آن، به وظایف عمومی جامعه در زمینه خاص انتخاب کالا اشاره می‌کنیم:
۱٫ ایرانی بخر
به دلیل اهمیت این مؤلفه، در ابتدای نوشتار به اشاره، سابقه تاریخی و کلام رهبران نظام جمهوری اسلامی را آوردیم. در اینجا تنها به ذکر نتایج یک نظرسنجی معتبر، اکتفا می‌کنیم تا بدانیم کجای کاریم، مذاق جامعه ایرانی را در این مقوله بسنجیم و مطابق آن برای تمایل هرچه بیشتر این جامعه به سمت کالای ایرانی، برنامه‌ریزی کنیم. سایت مرکز تحقیقات صدا و سیما نیز، با موضوع خرید کالای داخلی نظرسنجی‌ای را انجام داده است که نتایج آن، قابل تأمل و گویای بسیاری از مسائل است. در این پژوهش از ۱۳۷۹۸ نفر نظرخواهی شد، به طوری که بیشترین حجم نمونه، مربوط به شهر تهران با ۸۰۳ نفر بوده است. تمایل به خرید کالای ایرانی با فراوانی ۷۳۲۴ به ۱/۵۳ درصد و تمایل به خرید کالای خارجی با فراوانی ۶۴۷۴ به ۹/۴۶ درصد به ثبت رسیده است. مهم‌ترین دلایل تمایل مردم به خرید کالای ایرانی، کیفیت کالای ایرانی با رقم ۷/۲۹ درصد و ارزان بودن این کالاها با رقم ۱/۲۳ درصد بود؛ اما بارزترین دلایل تمایل آنها به خرید کالاهای خارجی، بادوام بودن کالا با ۴/۹۰ درصد گزارش شد. آمار ۷/۶۱ درصدی، رضایت پاسخگویان از تغییر کیفیت کالاهای ایرانی نسبت به پنج سال گذشته خبر داد. زنان بیشتر از مردان به مرغوبیت کالاهای دارای نشان استاندارد، اعتقاد دارند. با افزایش تحصیلات، اندکی از درصد کسانی که به مرغوبیت کالاهای دارای نشان استاندارد اعتقاد دارند، کاسته می‌شود.
سازمان صدا و سیما با آمار ۷۴ درصد، تبلیغات شهری با ۲/۵۷ درصد، روزنامه‌ها و مجلات با ۵۰ درصد و سایت‌های ایرانی با ۲/۹ درصد و همچنین شبکه‌های ماهواره‌ای با ۴/۷ درصد، در جذب خریداران کالاهای ایرانی نقش دارند. ۵/۸۶ درصد پاسخگویان، مهم‌ترین عامل در نگرش مصرف کالاهای ایرانی را حمایت از تولیدکنندگان داخلی می‌دانند.
- اگر خارجی خریدی آمریکایی نخر
رهبر معظم انقلاب در نامهای به رئیس جمهور درباره الزامات اجرای برجام، می‌فرماید: «مراقبت فرمایید که وضعیّت پس از برداشته شدن تحریم‌ها، به واردات بی‌رویّه نینجامد، و به خصوص از وارد کردن هرگونه مواد مصرفی از آمریکا جداً پرهیز شود.»۲
- به اندازه بخر و به اندازه مصرف کن
در حدیثی آمده است، امام صادق (ع) به معتب، که غلام ایشان بودند، فرمودند: قیمت‌ها در مدینه بالا رفته است، به چه میزان غذا در نزد ما هست؟ گفت: به اندازه یک ماه و بیشتر غذا داریم. حضرت فرمودند: برو بیرون و آنها را بفروش. معتب عرض کرد: در مدینه غذایی نیست! [چطور آنها را بفروشم؟] حضرت فرمودند: آنها را بفروش و زمانی که آنها را فروختی، همانند مردم، هر روز گندم بخر! سپس حضرت فرمودند: معتب! غذای خانواده مرا نصف گندم و نصف جو قرار بده. به درستی که خداوند می‌داند که من می‌توانم به آنها گندم بدهم؛ اما می‌خواهم که خداوند مرا در حالی ببیند که اندازه‌داری در معیشت را به نحو احسن انجام داده‌ام.۳
کاملاً روشن است که در موقعیت‌هایی، جامعه ما برعکس این روایت عمل کرده و در هنگام کمبود کالایی در شرایط حصر اقتصادی، با هجوم به بازار و افزایش تقاضا، پول هنگفتی را به جیب دلالان و سودجویان می‌فرستد.
امیرمؤمنان علی (ع) بهترین اقتصاد و زندگی سالم اقتصادی که آسایش انسان را تامین کند، اقتصاد مبتنی بر قناعت تعریف می‌کنند. پس قناعت و اقتصاد واقعی، به معنای مصرف به مقدار کفایت است که مهم‌ترین عامل در ایجاد آسایش پایدار و راحتی دانسته شده است. مردم جامعه باید تفکر خود را نسبت به مصرف تغییر دهند و از مصرف گرایی و ریخت و پاش غیر ضروری، در همه موارد خودداری کنند.۴
- انتخابت، کم‌مصرف‌ترین باشد
مصرف کمتر، ما را به سوی ذخیرۀ هرچه بیشتر منابع انرژی و بی‌نیازی از دست‌درازی در برابر قدرت‌های تولید انرژی در دنیا، موفق می‌کند. این مطلب با تجربه موفق سهمیه‌بندی مصرف بنزین در شرایط دشوار تحریم، به روشنی نمایان شد.
این جملات را رهبر فرزانه انقلاب در جمع کارگزاران نظام فرموده‌اند: «مسئلۀ مدیریت مصرف، یکى از ارکان اقتصاد مقاومتى است؛ یعنى مصرف متعادل و پرهیز از اسراف و تبذیر. هم دستگاه‌هاى دولتى، هم دستگاه‌هاى غیر دولتى، هم آحاد مردم و خانواده‌ها باید به این مسئله توجه کنند که این واقعاً جهاد است. امروز پرهیز از اسراف و ملاحظۀ تعادل در مصرف، بلاشک در مقابل دشمن، یک حرکت جهادى است؛ انسان می‌تواند ادعا کند که این اجر جهاد فى‌سبیل‌اللّه را دارد»۵
از جمله مواردی که خانواده می‌تواند در مدیریت مصرف برای تحقق اقتصاد مقاومتی نقش‌آفرینی کند، عبارت است از:
الف. پرهیز از اسراف و تبذیر، که هر دو طبق آموزه‌های اسلامی جزء رفتار مضموم، ناپسند و از گناهان کبیره می‌باشند.
ب. الگوپذیری از نظام اقتصادی اسلامی و تبعیت از الگوهای دینی، مانند قناعت، تعاون، ایثار، احسان، انفاق و… در خانواده.
ج. عدم احتکار خانگی کالاهای ضروری که موجب افزایش تقاضا و حرکت به سمت افزایش نامتعارف و حبابی قیمت‌ها و در نتیجه، موجب فشار اقتصادی به جامعه می‌گردد.
د. اجتناب از مدگرایی، تجمل‌گرایی، اشرافی‌گری، لوکس‌گرایی و عدم تبلیغ و ترویج مصرف کالاهای وارداتی (خارجی).
ه. کاهش هزینه‌های خانواده، با کنترل رفتارهای اقتصادی خانواده و آموزش سبک زندگی و اقتصاد اسلامی ایرانی.۶
می‌توان با جستجو و دقت در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی، به ملاک‌های جدیدی در انتخاب کالا به وسیلۀ مصرف‌کننده دست یافت که ما در این مجال کوتاه، تنها به همین چند ملاک اصلی اکتفا می‌کنیم.
پی‌نوشت‌ها:
(۱) امام خمینی، سید روح الله: «رساله توضیح المسائل»، مسئلۀ ۲۸۳۱٫
(۲) نامۀ مقام معظم رهبری به رئیس‌جمهور دربارۀ الزامات اجرای برجام، ۲۹/۰۷/۱۳۹۴٫
(۳) کلینی، محمد بن یعقوب: «کافی»، ج۵، ص۱۶۶٫
(۴) غفارپور، داوود و پورحاتمی، زهره: «اقتصاد مقاومتی، راهبردها و راهکارها»، پایگاه الگوها.
(۵) بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران نظام، ۰۳/۰۵/۱۳۹۱٫
(۶) نوری، محمد: «عنوان مقاله»، پایگاه اینترنتی بصیرت.
