نگاهی به کتاب «جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران»
در تاریخ اسلام، فعالیت‌های تشکیلاتی در برهه‌هایی که اکثریت یا حاکمیت، به اقلیت و مغلوبیت تبدیل می‌شوند، خود را نشان می‌دهد. برای مثال در آنجا که مسئلۀ حاکمیت جامعۀ اسلامی دچار انحراف شده و کم کم تشیع به حاشیه رانده می‌شود، شیعیان به خاطر اینکه اهداف خودشان را پیش ببرند، دست به فعالیت‌های تشکیلاتی می‌زنند و تشکل‌های مختلف را سازماندهی می‌کنند.
مصادیق متعددی برای عملکرد تشکیلاتی گروه‌های مذهبی مردم، به رهبری علما و روحانیون در طول تاریخ می‌توان ذکر نمود. نزدیکی به عصر حکومت پهلوی و وجود اسناد گسترده، کمک می‌کند که واقعیت حرکت تشکل‌ها در این برهۀ زمانی، روشن‌تر گردد؛ اسنادی که دسته‌ای از آنها به وسیلۀ دستگاه حکومتی و گروهی دیگر، از قلم تاریخ‌نگاران همراه با مردم و مخالف با استبداد پدر -وابسته به انگلیس- و پسر -دلباختۀ آمریکا- تدوین شده است. وجود همین حرف‌های موافقان و مخالفان تشکیل نهضت اسلامی، ورق‌زدن کتاب‌های مربوط به این دوره را جذاب‌تر می‌کند.
روی کار آمدن رضاخان، سرآغاز حمله‌ای همه جانبه و عقده‌گشایی چندساله علیه مذهب در ایران بود. رضاخان پس از مدت کوتاهی، کمر به تخریب دین و مقابله با نهاد روحانیت بست. پس از او فرزندش محمدرضا پهلوی، راه پدر خود را به شکلی دیگر ادامه داد. حاکمیت ۵۳ سالۀ پهلوی‌ها، بذر این اندیشه را در ذهن ناظران بیرونی رویاند که ثمرۀ این تلاش و دشمنی، نباید چیزی جز عقب رانده شدن دین‌مداران از عرصۀ سیاست و جامعه و پیشتازی روشن‌فکران و تجددطلبان سکولار باشد.
کتاب حاضر، «گزارش کوتاهی» از چگونگی و سیر «رشد محبوبیت روحانیت» و «تأسیس جمهوری اسلامی» است و مطالعۀ آن دریچه‌ای برای شناخت «تلاش‌های متجددانه و التقاطی» گروه‌های پیش از انقلاب می‌باشد.
فصل اول: بازگشت دین به عرصۀ جامعه و سیاست
مراجع تقلید و جریان‌های مذهبی در دهۀ ۲۰ و ۳۰ شمسی، در مقابل متجددین و اعمال ضدمذهب آنها، به مبارزه از راه‌های مختلف، مانند نوشتن کتاب تا ترور افراد پرداختند. رواج بهایی‌گری در این دوره، موجب انسجام تشکیلاتی مذهبی‌ها در مبارزه با انحرافات گردید.
فصل دوم: فعالیت‌های حوزوی از اواخر دهۀ ۳۰ تا انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷
از نکات قابل توجه این بخش، عنوان روحانیون مرتبط با دربار و مورد بررسی قرار دادن اقدامات آنها است. ظهور پدیده‌ای در دنیای مرجعیت با نام «امام خمینی و طرح ایدۀ حکومت اسلامی» و به تبع آن ظهور «روحانیون انقلابی» در این فصل بررسی می‌شود.
فصل سوم: جریان‌های مذهبی-سیاسی فعال دهۀ ۴۰ تا اوایل دهۀ ۵۰
بررسی جریان‌های مذهبی-سیاسی این دوره و بازکاوی زندگانی و فعالیت‌های سید محمود طالقانی، به دلیل اینکه وی «پدیدآورندۀ یک جریان در تاریخ معاصر» بوده است، موضوعات فصل سوم را تشکیل می‌دهد.
فصل چهارم: اسلام انقلابی سازمان مجاهدین خلق
منابع مطالعاتی سازمان، آرا و آثار آنان، رابطۀ آنان با روحانیت، رابطۀ سازمان با امام خمینی، تحول ارتدادی آنان در زندان و عکس‌العمل‌ها نسبت به آن، در بخش‌های جداگانه‌ای از این فصل بررسی می‌شود.
فصل پنجم: حسینیۀ ارشاد و دکتر شریعتی
پس از زندگی‌نامۀ مختصر دکتر شریعتی و تاریخچۀ حسینیۀ ارشاد، مهم‌ترین موضوع این فصل، «واکنش امام نسبت به شریعتی» است که می‌توان آن را در این جملۀ نویسنده که «سیاست امام، در کنار گذاشتن مسایل فرعی در مقابل مسایل اصلی مبارزه با رژیم است»، خلاصه کرد.
فصل ششم: گروه‌ها و جریان‌های فعال مذهبی-سیاسی در آستانۀ انقلاب اسلامی
نویسنده «رسوخ اندیشه‌های نوین در دین‌شناسی» و «گسترش دامنۀ مبارزه با شاه» را عامل ایجاد تشکل‌های جدید توسط جوانان مذهبی می‌داند و تشکل‌های به وجود آمده را در دو گروه کلی قرار می‌دهد:
الف.گروه‌های مذهبی متصل به روحانیت
ب. گروه‌های مذهبی منفصل از روحانیت
فصل هفتم: نویسندگان برجستۀ آثار دینی-سیاسی در آستانۀ انقلاب اسلامی
در این فصل برخلاف فصل‌های گذشته، شاهد مباحث شخصیت‌محور، پیرامون نویسنده‌های برجستۀ آثار دینی در آستانۀ انقلاب هستیم.
فصل هشتم: جریان‌های تجدیدنظر طلب در عقاید شیعه
فصل پایانی، بسیاری از جریان‌های فکری-سیاسی که دعوی اصلاح‌گری در عقاید شیعه را داشته‌اند، مورد بازبینی و نقد قرار می‌دهد.
