باید و نباید…

جواد محدثی

درباره مهارت‌های مربی‌گری

سر و کار مربی و معلم، با دانش‌آموزانی است که روحی اثرپذیر و ذهنی دریافت‌کنندۀ نکته‌ها و دانش‌ها دارند و هر سخن و رفتار مربی، بر آنان تأثیر می‌گذارد و بازتاب دارد. آنچه به کار مربی، ارزش و جهت می‌دهد علاقه، توانمندی، تأثیرگذاری و احساس لذت از رضایت کار خویش است. برای موفقیت بیشتر در کار تربیتی و تعلیمی، نکات ذیل قابل توجه است.

  1. مربی باید شغل خود را از روی علاقه و سوزِ خدمت برگزیده باشد؛ نه واماندگی از کارهای دیگر! کار تعلیم و تربیت باید برای او اصل اول باشد، نه شغل چندم.
  2. مربی ارزش کار خود را با پول، درآمد و حقوق، محاسبه و ارزیابی نکند و وضع اقتصادی خویش را با دیگران که درآمدهای کلان دارند، مقایسه ننماید. اگر مربی افتخار انسان‌سازی دارد، آن را با درآمد و میزان حقوق عوض نکند.
  3. مربی باید در انتقال تجربه‌های موفقیت خود با افراد دیگر در عرصه‌های علمی، اخلاقی و مهارتی بکوشد و شیوۀ جذب خوب درس خواندن و توفیق و کامیابی در رسیدن به اهداف بلند زندگی را به دانش‌آموزان بیاموزد.
  4. برخورد مربی با بچه‌ها باید عاطفی، صمیمی و دوستانه باشد تا او را هم‌چون «پدر» بشناسند و محرمِ راز خویش بدانند و بی‌ترس و واهمه حرف‌های خود را با او در میان بگذارند.
  5. مربی باید به نقش الگو بودن خود، برای متربیان توجه داشته باشد و بداند که همۀ حرکات، رفتار، اخلاق و حتی نوع پوشش لباس، کفش و آرایش سر و صورت او، برای دیگران الگو است و از آن الهام و سرمشق می‌گیرند.
  6. مربی باید به ساعات حضور خود و دانش‌آموزان درآموزشگاه، به عنوان یک فرصت گران‌بها بنگرد و این ساعات را هدر ندهد و دانش‌آموزان را هم عادت دهد که از لحظه لحظۀ این فرصت‌های بی‌بازگشت، بهره گیرند و آن را مغتنم بشمارند و هدر دادن این فرصت‌ها و کوتاهی در امر تربیت و تعلیمِ امانت‌های مردم را ظلم در حق آنان بداند.
  7. در تعلیم و تربیت نباید تنها به فهم، هوش، قابلیت و استعداد چند نفر تیزهوش و زرنگ نگاه کرد؛ بلکه مربی باید فهم عموم و استعداد و کشش همگانی را در نظر بگیرد و متناسب با سطح غالب افراد، برنامه‌ریزی و کار کند تا این مجموعه، هماهنگ و با هم قدم بردارند و پیش روند.
  8. توضیح زیاد در امر تعلیم و تأکید بیش از حد در امر تربیت، گاهی تأثیر عکس دارد و دلزدگی ایجاد می‌کند. رعایت اعتدال در تذکر و رهنمود، مؤثرتر است.
  9. گاهی تفهیم نشدن درس یا تأثیر نداشتن حرف، به خاطر ضعف یا لجاجت دانش‌آموزان نیست؛ بلکه به قدرت و مهارت معلم و مربی برمی‌گردد. چه بسا باید گاهی روی شیوه‌های تربیتی، تجدید نظر کرد و چه خوب است که از خود مخاطبین هم نظرخواهی نمود و حرف‌های آنان را هم شنید.
  10. می‌گویند: «همه چیز را همگان دانند.» مربی نباید خود را در هر موضوع و بحث، استاد، صاحب‌نظر و کارشناس بداند. خوب است که هر کس، در محدودۀ دانایی و مهارت خود اظهارنظر یا اقدام کند.
  11. کلاس درس، فضای آموزشگاه، جلسات و مراسم نباید خشک، سرد و بی‌روح باشد. بیان شیرین برنامه‌های شاد، ارتباط دائمی با بچه‌ها، به کار گرفتن آنان در امور مراسم، کلاسی و مدرسه، آنان را با نشاط نگاه می‌دارد.
  12. برای الگوگیری دانش‌آموزان، همواره باید به معرفی الگوهای خوب پرداخت و با بیان حکایات، خاطرات، سیرۀ بزرگان و زندگینامۀ انسان‌های بزرگ، روح تبعیت از فضایل اخلاقیِ اسوه‌های متعالی را در آنان زنده نگاه داشت.
  13. هم‌چنان که معلم باید کنترل کلاس را در دست داشته باشد، مربی هم باید با تسلط بر فضای مدرسه، کلاس و جلسات، از آنچه موجب حواس‌پرتی، آشفتگی، اختلال رفتاری و بی‌نظمی در محیط مدرسه می‌شود، جلوگیری کند و بر سر و صداها، رفت و آمدها و… تسلط داشته باشد.
  14. ضعف‌ها و خطاهای بچه‌ها را نباید بزرگ کرد و در جمع مطرح نمود. لغزش‌ها و ضعف‌ها را باید خصوصی و صمیمانه گوشزد کرد، تا شخصیت آنان -که در سنین ویژه‌ای به سر می‌برند- حفظ شود و تحقیر نشوند.
  15. برخورد عادلانه و بدون تبعیض در روابط کاری و ارتباطی با دانش‌آموزان، بسیار مهم است و در جلب اعتماد آنان مؤثر می‌باشد. نباید کاری کرد که بعضی دانش‌آموزان، احساس کنند برخورد تبعیض آمیز نسبت به آنان وجود دارد.
  16. مربی باید بکوشد علت‌ها و عوامل افت تحصیلی، ضعف درسی، مشکلات اخلاقی و پیدایش روحیۀ خاصی، نظیر انزواطلبی، پرخاشگری و گستاخی، هنجارشکنی و… را در دانش‌آموزان بشناسد و با ریشه‌یابی دقیق، در رفع آنها بکوشد.
  17. مربی اگر صفت خودبزرگ‌بینی، خودشیفتگی، غرور و تکبر داشته باشد، نمی‌تواند تأثیر مثبت روی دانش‌آموزان بگذارد و مورد اعتماد آنان قرار گیرد. انگیزش حسن ظنّ آنان نسبت به خود، از قوی‌ترین عوامل اثرپذیری از ارشادهای مربی می‌باشد.
  18. بررسی و ارزیابی نسبت به قدرت فهم درسی از سوی دانش‌آموزان و توانایی تفهیم و تدریس از سوی معلمان، سطح علمی و آموزشی مدرسه را بالا می‌برد. گاهی مشکلات درسی و کاهش نمرات، به این نکته بستگی دارد.
  19. تعریف کردن از خود و افتخارات و سوابق خود را پیوسته به رخ بچه‌ها کشیدن، تأثیر منفی بر آنان می‌گذارد. مربی باید به‌گونه‌ای باشد که به صورت طبیعی، دانش‌آموزان خوبی‌ها و امتیازات او را بازتاب دهند. به قول سعدی: «مشک آن است که ببوید، نه آنکه عطار بگوید.»(۱)
  20. اگر مربی در برابر سؤالات و مشورت‌خواهی دانش‌آموزان، پاسخ و رهنمود روشن و مطمئنی در ذهن ندارد، آنان را به بیراهه نکشاند و جواب‌های «من‌درآوردی» ندهد و آنان را گیج و سرگردان نکند! اگر نمی‌داند، با صراحت اعلام کند و وعده بدهد که به منابع یا افراد خبره رجوع کند و جواب قطعی بیاورد.
  21. روحیۀ انتقاد پذیری، بسیار ارزشمند است. مربی نباید بکوشد سخن، موضع و عمل خود را به هر صورت توجیه کند. اگر ایرادی وارد است، شجاعانه بپذیرد و از این راه، فرهنگ نقد پذیری را به دانش‌آموزان نیز بیاموزد.
  22. مربی باید نسبت به نیروهای مستعد و با ظرفیت، میدان رشد دهد تا استعدادهای آنان، از قوه به فعلیت برسد. نیروسازی و کادرسازی برای برنامه‌های مختلف و دوره‌های بعدی، بسیار لازم است. مربی باید به نحوی نیروسازی کرده باشد که در نبود او، خللی در کارها پیش نیاید و امور پیش برود.

پی‌نوشت:

(۱) گلستان سعدی، باب هشتم در آداب صحبت کردن.

دکمه بازگشت به بالا