نکاتی درباره تدریس احکام برای نوجوانان
مقدمه
تربیت بر اساس آموزش احکام دینی یکی از مهمترین معارفی است که طبق روایات اهل بیت دانستن یک حدیث از آن، بهتر از دنیا و آنچه در آن است.
با توجه به فراوانی مسائل مختلف شرعی، نوجوانان اهتمامی به یادگیری احکام شرعی ندارند. در این میان شیوه صحیح و جذاب تدریس احکام میتواند کمک شایانی به جذب و پذیرش آنان داشته باشد.
- اولویت اول، اخلاق اسلامی
از آنجا که نوجوانان دوره بسیار حساسی را سپری میکنند و در جهت تغییر و تحول روحی و روانی گام برمیدارند، آموزش احکام دین بدون توجه به این نکته، آسیبزا خواهد بود. اینکه نوجوان با دنیای خارج از توهمات و تخیات کودکی روبه رو شود، به گذر زمان نیاز دارد و صبر و حوصله ویژه مربی عزیز را می طلبد. آموزش هر بخش از دین خصوصا احکام، برای این قشر حساسیت بالایی دارد و نباید یک درس صرف تلقی شود. در کلاس احکام چنانچه نوجوان حتی چیزی یاد نگیرد، باید خاطره خوشی از رفتار و کردار منطبق با شریعت مبین اسلام از مربی گرامی به ذهن بسپارد تا در آیندهای نزدیک از آن بهرهمند شود. یادگیری احکام در این مرحله اولویت دوم است و اولویت اول، جذب نوجوان با رفتار اخلاقی است. اگر در و کردار کاملا روش های تربیتی دیگر ناچاریم گاهی از ابزار تهدید و تنبیه استفاده کنیم، در برخوردهای آموزشی احکام دین با شرایط فعلی، جز محبت و مهربانی و تشویق نوجوان راهی باقی نمانده است. البته پرواضح است که نوجوانان رفتارهای مصنوعی را تشخیص میدهند و لازم است مربیان محترم به این نکته توجه داشته باشند. - آموزش جذاب و بانشاط
با توجه به اینکه احکام دین همچون قوانین مدنی مینماید و در نگاه نوجوان ممکن است خشک و بیروح به نظر برسد، لازم است مربی محترم با استفاده از روش های مختلف کلاس را جذاب و بانشاط بیان حکایت، شعر، نثرهای زیبای سازد. مثلا مذهبی و دیگر هنرها، مثل خطاطی و نقاشی کمک شایانی در این زمینه میکند. برای جلب توجه بیشتر نوجوان میتوان قبل از بیان احکام نماز، روایت یا حکایتی درباره اهمیت و آثار معنوی آن بیان کرد. برای مثال:
سلمان فارسی میگوید همراه با رسول خدا(صل‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم) در سایه درختی نشسته بودیم که حضرت شاخه ای از آن درخت را تکان دادند به طوری که برگهایش ریخت و بعد فرمودند: آیا نمیپرسید که چرا این کار را انجام دادم؟ سپس ادامه دادند: مؤمن وقتی نماز میخواند، گناهانش همچون برگ های درخت میریزد. - بیان ساده و روان
با توجه به سطح علمی دانش آموزان، بعضی اصطلاحات و تعابیر توضیح المسائل برای آنها ثقیل است؛ لذا مربی گرامی هرچه مطالب را ساده تر بیان کند، مفیدتر خواهد بود. تا آنجا که ممکن است دین را ساده بیان کنیم تا تصور نشود عمل به آموزه های دین مبین اسلام دشوار است. - انتخاب مسائل ساده
احکامی که برای این دوره سنی انتخاب میشود، از پیچیدگی به دور و فروعات متعدد نداشته همین که با کلیات وضو و نماز و روزه و باشد. مثلا غیره آشنا شوند، کافی است. بیان مسائل متعدد یک باب فقهی در ظرفیت این دوره سنی نیست و ممکن است باعث دلزدگی آنها شود. - بیان مسائلی که اختلافی نیست
تا آنجا که ممکن است مسائلی که جهت آموزش نوجوانان انتخاب میشود، از موارد اختلافی بین مراجع عظام تقلید نباشد. برای مسائل اختلافی که ناگزیر باید بیان شود، بهتر است نظر مرجع تقلیدی بیان شود که مربی گرامی از طریق شرعی انتخاب کرده اند و بهتر از آن این است که نظر احتیاطی بیان شود. در هر حال از بیان نظرهای مختلف اجتناب شود؛ زیرا نوجوان منشأ اگر کیفیت اختلاف نظرها را درک نمیکند. مثلا مسح پا در وضو بیان میشود، همه نظرهای مراجع تقلید بیان نشود؛ بلکه این نظر را آموزش دهیم که مسح پا از سر انگشتان تا مفصل است.
۶٫ پرهیز جدی از القای وسواس
بیان احکام در هر شرایطی باید از القای وسواس و حساسیت به مخاطب به دور باشد؛ خصوصا برای نوجوانی که قلبی آماده دارد. از امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) نقل شده است که: (قلب الحدث کالارض الخالیه ما القی فیها من شی قبلته)؛ قلب نوجوان مثل زمین موات(زمین کاشته نشده) است، هرچه هر (بذری)در آن قرار گیرد، میپذید.
میتوان ادعا کرد که بخشی از وسواس قشر متدین متأسفانه از بیان غیرفنی احکام شرعی نشئت بزرگواری در یک رسانه پرمخاطب میگیرد. مثلا احکام سجده را چنین بیان میکرد: باید هنگام سجده کف دو دست طوری روی زمین قرار گیرد که یک برگ کاغذ از الی آن رد نشود. تنها ثمره این بیان، وسواسی کردن مردم متدین است.
کافی است برای بیان این مسئله گفته شود کف دو دست باید روی زمین قرار گیرد. البته باید توجه داشته باشیم این آسیب در بعضی از فروعات رساله هم گفتن اینکه سر سوزن مانع نباید وجود دارد. مثلا در اعضای وضو و غسل باشد، یک بیان حساسیت‌زا میباشد. کافی است برای مطرح کردن این مسئله گفته شود: آب را به همه اعضای بدن برساند و موانع را برطرف سازد.
بیان احکام شرعی به آن شیوه فقط وسواس را به متدینین القا میکند که از موانع رشد معنوی انسان محسوب میشود.
