ترازو

مسئولیت پذیری نوجوان

 هر ترازویی دو کفه دارد. ترازوی مسئولیت پذیر کردن نوجوان هم دو کفه دارد: کفه حقوق، کفه مسئولیت ها. باید وزنه های دو کفه مساوی یا حداقل نزدیک به هم باشند تا ترازو در حالت تعادل کامل یا نزدیک به متعادل بایستد. آری، نوجوان به عنوان یک انسان، از یک سری حقوق برخوردار است و البته در کنار این حقوق، مسئولیته ایی (وظایفی) را نیز باید بر عهده بگیرد. برخی والدین بدون توجه به کفوحقوق، اصرار به پر کردن وزنه های کفه مسئولیت در فرزند نوجوانشان دارند و این اشتباه تربیتی سرآغاز بروز بسیاری از کشمکش ها در روابط آنها با فرزندشان خواهد بود. برای متعادل ماندن ترازوی مسئولیت پذیری نوجوان، والدین و نوجوان هرکدام لام است به یک نکته مهم توجه کنند:
*لازم است به نوجوان توجه داد که اگر فقط به حقوق خودش توجه کند، در دام خودخواهی خواهد افتاد.
*لازم است به والدین توجه داد که اگر فقط به سپردن مسئولیت (بیان انتظاراتشان از او وظایفی که باید بر گردن بگیرد) توجه کنند، با دو حالت مواجه خواهند شد:

*یا فرزند نوجوانی تربیت خواهند کرد که صرفا بله قربان گوست و در آینده در جامعه نیز یک موجود بله قربانگوی توسری خوری خواهد بود که صرفا دیگران است.
* یا آنکه فرزند نوجوانشان به مرور خسته خواهد شد و شروع به مخالفت، بگومگو، مشاجره و خدای نکرده بی احترامی به والدین خواهد کرد.

کفه حقوق
لازم است والدین ابتدا به حقوقی آگاه شوند که فرزندشان بر گردنشان دارند یا حقوق و امتیازاتی که در جامعه باید متوجه آنها شود، سپس فرزند خود را با آن حقوق آشنا سازند و از سویی خود در مقام عمل، حقوق نوجوان خود را رعایت کنند. در اینجا به دلیل اختصار صرفا به دو نمونه از مهمترین حقوقی اشاره میشود که نوجوانان بر گردن والدین و اطرافیان خود دارد:

*حق احترام: نوجوان حق دارد که والدینش، مربیان و معلمانش، دوستانش، پلیس، پزشک و… با او محترمانه برخورد کنند. باید نام او با احترام صدا زده شود، باید نیازهای منطقی او مورد توجه دیگران واقع شود، باید مشکلات او مورد توجه دیگران قرار گیرد، باید…
*حق استقلال: نوجوان حق دارد زمانی از زندگی را به علائق و تفریحات شخصی (البته مشروع) بپردازد. حق دارد در مواردی که امری قانونی و واجب شرعی نیست، مخالفت خود را با انجامش ابراز کند. حق دارد به خواسته دیگران جواب منفی دهد. حق دارد ول خوب فکر کند و بعد نظر خود را ابراز کند، نه آنکه سریع به درخواست دیگران پاسخ دهد. حق دارد بگوید: {نه}، {من نمیدانم}، {من نمی فهمم} یا حتی {من اهمیت نمیدهم}. حق دارد نظرش را صادقانه و آزادانه مطرح کند.

کفه مسئولیت
در مقابل هر سنگ وزنه ای که در کفه حقوق نوجوان گذاشته میشود، باید نوجوان را متوجه ساخت که لازم است سنگ وزنه ای نیز در کفه مسئولیت های او قرار گیرد تا شخصیت نوجوان، متعادل شکل گیرد و رشد کند و جلوی خودخواهی او گرفته شود. برخی از مهمترین این سنگ وزنه ها عبارتند از:

*وظیفه احترام: در مقابل سنگ ترازوی حق احترام، سنگ ترازوی وظیفه احترام گذاشتن به دیگران است. او نیز باید با والدین و سایر افراد جامعه محترمانه برخورد کند.
گفتنی است که احترام، هسته اخلاق است. والدین عزیز، اگر بخواهید نوجوان شما اخلاقی تربیت شود، کافی است بذر احترام را در روابط خود با او بکارید. صرف رعایت همین نکته، اخلاق را در او و در روابط شما با او به شدت تقویت میکند و درنهایت به مسئولیت پذیری او نیز کمک مینماید.

*وظیفه هنجارپذیری: در مقابل حق استقلالی که نوجوان دارد، لازم است او به قوانین، قواعد و آداب و رسوم خانوادگی و اجتماعی احترام بگذارد؛ زیرا اگر هرکسی بخواهد صرفا به استقلال خود توجه کند، چه بسا استقلال او با استقلال سایر افراد (مثلا والدین، دوستان، همکلاسی ها، همشهری ها، مسئولان جامعه) تزاحم پیدا کند و اینجاست که باید با ملاک قرار دادن قوانین، جلوی این تزاحم ها را گرفت.

* همچنین در این کفه این وزنه هست که والدین، دوست و اطرافیان شما نیز حق دارند به شما نه بگویند، برای پاسخ دادن به شما فکر کنند و با نظر شما مخالفت یا موافقت کنند و او وظیفه دارد به این حق آنها نیز احترام بگذارد.

نکته‌ها

جهت مسئولیت پذیر کردن نوجوان اطلاعات و نکته های زیر مفید است:

*میوه مسئولیت پذیری، پرورش حس عزت نفس (احساس ارزشمندی درباره خود)است. نوجوانی که مسئولیت پذیر است، از اطرافیان درباره خود، بازخوردهای مثبت میگیرد و همین مطلب به مرور در او احساس توانمندی و عزت نفس را پرورش داده و مستحکم تر میسازد.
* برای تقویت مسئولیت پذیری نوجوان، از تشویق او بعد از انجام وظایفش غافل نشوید.
* هرگز برای ایجاد حس مسئولیت پذیری در نوجوان در او احساس بدهکاری افراطی به دیگران و جامعه را ایجاد نکنید. حتما او را از حقوقش آگاه سازید. البته چون در این سن، نوجوان مایه های خودپسندی را زیاد دارد، در مقابل حقوق، حتما مسئولیت ها را گوشزد کنید تا متوقع بار نیاید.
* مسئولیت پذیری به معنای تقلید کورکورانه و بدون حق انتخاب از بزرگترها نیست؛ بلکه خود نوجوان برای انجام وظایفش باید در حد ممکن اختیاراتی در نحوه اجرا داشته باشد تا احساس نکند صرفا ماشین کوکی بزرگترهاست.
* از قانون توان+۱ برای دادن مسئولیت ها به ً در نوجوان غافل نباشید؛ یعنی مسئولیتی که مثلا درس خواندن به نوجوان میدهید باید همیشه یک درجه از توان او بالاتر باشد، نه چند درجه تا در عمل کردن به آن با مشکل مواجه نشود و به مرور احساس ناکامی و شکست در او شکل نگیرد.
* اشتباه، بخش جدانشدنی از ما انسان های معمولی است. نوجوانان ما نیز از این قاعده مستثنی نیستند و هرچند بخواهند طبق انتظارات معقول دیگران عمل کنند، گاه دچار اشتباهات ریزودرشت ، خواهند شد.
این اشتباهات کلاس سرزنش نیست، بلکه کلاس فرصت است برای آموزش مجدد و عمیق تر و درس آموزی. سرزنش بی جا و زیاد نه تنها حس مسئولیت پذیری را در آنها تقویت نخواهد کرد، بلکه به مرور یا نوجوان را افسرده میکند (در نوجوانان کمرو) یا روحیه مخالفت و جنگجویی را در آنهادامن میزند (در نوجوان پردل و جرئت).
* خود والدین باید از دو جهت مسئولیت پذیر باشند:

*مسئولیت مسئولیت پذیر کردن فرزند خود را قبول کنند. مسئولیت پذیر کردن فرزند به صبر و حوصله نیاز دارد. والدینی که میگویند: {مالیات اعصاب! اصلا خودم انجام میدم، راحت ترم اینطوری اصلا} درواقع به صورت غیرمستقیم می پذیرند که فرزندشان وظایفش را انجام ندهد و نه تنها به مرور در روابط خود با نوجوان دچار سردی میشوند، بلکه فرزندانشان را به فرار از مسئولیت عادت میدهند.
* مسئولیت تکالیف شخصی و خانوادگی خود را قبول کنند. والدینی که در منزل به گونه ای غیرمسئولانه از قبول تکالیف و انتظاراتی که از نقششان میرود، شانه خالی میکنند، الگوی عملی فرار از مسئولیت برای فرزندان خود هستند.
*تصمیم گیری، اولین اقدام عملی شخص در مسیر مسئولیت پذیر شدن است. تصمیم گیری یعنی من خود انتخاب کرده ام و پیامد تصمیمی که گرفته ام، بر عهده خودم است. یکی از اولین نقطه هایی که فرزندان از قبول مسئولیت شانه خالی میکنند، همین امر تصمیم گیری است. نوجوانی که مدام از والدین خود میخواهد کاری به او بگویند انجام دهد تا حوصله اش باز شود، درواقع میخواهد مسئولیت تصمیم گرفتن در این مورد را به دوش والدین بیندازد؛ بنابراین نگویید: ( الان یا تلویزیون تماشا کن یا بازی کن)؛ بلکه بگویید: (الان ببین چند تا کار میتونی انجام بدی، بعد ببین هر کدوم چقدر راضیت میکنه، بعد از بینشون یکی رو انتخاب کن).