یک مهارت اساسی در تحلیل رسانه
در بسیاری از روش‌های تحلیل رسانه، پژوهش و تحقیق در مورد ساختار رسانه و هم‌چنین مطالعه در مورد پیشینۀ رسانه‌ها و نحوۀ کارکرد اقتصادی اجتماعی و فرهنگی آنها، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ اما این زمینه‌های پژوهشی برای همگان میسر نیست. در واقع کسانی که کارشان فعالیت‌های دانشگاهی و پژوهشی نیست و در زندگی روزمره، بسیار دورتر از فضاهای آکادمیک هستند، هرگز فرصتی برای این نوع مطالعات نخواهند داشت. در این نوشته یک اصل اساسی را مطرح می‌کنیم که چه در تحلیل‌های دانشگاهی و نظری و چه در برخوردهای ساده و روزمره با رسانه، می‌تواند کمک بسیار زیادی به تحلیل محتوایی رسانه بکند. ذیل این اصل، نکاتی را متذکر می‌شویم که به نوعی پیامدهای این نوع رفتار در برابر رسانه است و عملاً بسیاری از ترفندهای رسانه‌ای را خودبه‌خود خنثی می‌سازد.
اصل تماشای انتقادی
اصل اولی در رسانه، آن است که مخاطبین خود را مجذوب نماید و به نوعی او را متقاعد نماید و موضوع را به او القا کند. برای این هدف، رسانه‌ها معمولاً سعی می‌کنند مخاطبین خود را زیر باران اطلاعات قرار دهند و قدرت تفکر مستقل را از ایشان بگیرند. در این راه هم ترفندهای زیادی را به کار می‌بنندند که بسیاری از آنها دیگر برای ما شناخته شده است و بسیاری از آنها، هنوز هم برای ما ناآشنا است و بی آنکه بدانیم، بر ما تأثیر می‌گذارد. این فرایند در رسانه‌هایی مانند سینما، شکل دیگری به خود می‌گیرد. در سینما با تحریک عواطف و احساسات مخاطبین و همین طور با نشان دادن تصاویر حیرت‌انگیز و رویایی، سعی می‌کند مخاطب را مجذوب جهان داستان کند و از این راه، قدرت تحلیل را از او سلب نماید. در بازی‌های ویدئویی، این خاصیت‌های سینمایی به حداکثر خود می‌رسد؛ چرا که به کاربران خود اجازه می‌دهد در دنیای داستان، غرق شوند و به هر کجا که می‌خواهند، بروند. در شبکه‌های اجتماعی نیز نوعی اختیار در انتخاب مخاطبین برای جست‌وجو در محتوای مورد پسند، داده شده است و این تصور را در مخاطبین ایجاد می‌نماید که در دیدن و انتخاب محتوا، کاملاً مختار است و هیچ نوع دخل و تصرفی در آنچه که از این فضا دریافت می‌کند، وجود ندارد.
تماشای انتقادی، به شما گوشزد می‌کند که هنگام تماشای یک فیلم سینمایی، گاهی چشمتان را از تصور بردارید و به قاب تلویزیون و یا به لبه‌های پردۀ سینما نگاه کنید، تا به یاد بیاورید آنچه را که در حل تماشای آن هستید، به طور کامل طراحی شده است؛ همۀ صحنه‌ها چیده شده‌اند و تمام حرف‌هایی که در این نمایش به زبان بازیگران می‌آید، قبلاً نوشته و تمرین شده است. هنگام گشت‌وگذار در صفحه‌های اینترنت و گروه‌های مختلف شبکه‌های مجازی، این مطلب را در ذهن داشته باشید که هر چقدر هم که ظاهر بسیار متقاعد کننده‌ای داشته باشند، هیچ گاه نمی‌توان از صحت و سلامت محتوای آن مطمئن بود. این را به خاطر داشته باشید که فضای مجازی، مانند دنیای واقعی نیست و قواعدی که در دنیای واقعی به سادگی معنادار هستند، در دنیای مجازی به هیچ وجه اعتبار ندارند.
به طور مثال در شبکه‌های اجتماعی نمی‌توان به این اعتبار که بسیاری از مردم حرفی را می‌زنند، آن را حقیقت پنداشت؛ این اشتباهی است که در بسیاری از مواقع مرتکب می‌شویم. اینکه جمعیت زیادی به حقیقت چیزی اعتراف کنند، در دنیای واقعی می‌تواند برای ما اعتبار داشته باشد، ولی در دنیای مجازی این قاعده به هیچ وجه معتبر نیست. در دنیای مجازی، شما دیگر نمی‌توانید به چشمتان اعتماد کامل داشته باشید. در دنیای واقعی، بهترین و محکم‌ترین دلایل، ادلۀ مشهود هستند؛ وقتی چیزی را می‌بینیم، باور می‌کنیم. اما در دنیایی که همه چیز از قبل طراحی و برنامه‌ریزی شده است تا چگونه پیش چشم شما به نمایش دربیاید، دیگر نمی‌توانید به راحتی آنچه را که ،می‌بینید قبول کنید.
این فاصله گذاشتن میان محصولات رسانه و خود، به ما این امکان را می‌دهد که دیگر مسحور شگفتی‌های تکنولوژیکی و بارش سنگین اطلاعات آن نشویم و مواضع خودمان را بدون هیچ بحثی، از دست ندهیم؛ اتفاقی که در جامعۀ امروزی بسیار شاهد آن هستیم. وقتی در خیابان با جوان‌هایی روبه‌رو می‌شویم که انگار در این جامعه زندگی نمی‌کنند و از سرزمین دیگر آمده‌اند و یا حتی از سیارۀ دیگری آمده‌اند، در واقع داریم به شخصی نگاه می‌کنیم که فکر و ذهنش از جای دیگری جدا از آنچه در جامعۀ خودش است، آماده شده است و آنجا است که می‌توانیم به خوبی درک کنیم مقهور شدن در برابر تولیدات رسانه‌ای و از دست دادن استقلال اندیشه، واقعاً به چه معنا است.
در اصل تماشای انتقادی، شما متوجه آن می‌شوید که پراکندگی بسیار زیاد مطالبی که در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، در درازمدت می‌تواند قدرت تمرکز شما را از یک موضوع بگیرد و برای طولانی‌مدت نمی‌توانید بر یک موضوع خاص، تمرکز کنید و این مسئله می‌تواند تبعات بسیار سنگینی برای شما داشته باشد. این امر البته روی کودکان و نوجوانان اثرات جبران‌ناپذیری خواهد داشت. وقتی که تمام فکر و ذکر خود را به دست این رسانه‌ها ندهیم و سعی کنیم در آنها غرق نشویم، حتی راحت‌تر می‌توانیم از محصولات رسانه‌ای استفاده کنیم و از مزایای آنها بهرمند شویم، بدون اینکه دچار عوارض -در بعضی موارد- بسیار خطرناک آنها شویم.
