بررسی لزوم و چگونگی طرح موضوع حجاب برای نوجوانان پسر
در دهههای گذشته، کمتر به ذهن خطور میکرد که مردان نیز بتوانند بدحجاب شوند؛ اما در سالهای اخیر –متأسفانه- رواج بدحجابی در میان پسران نیز آغاز شده است و هر روز مدهای جدیدی برای مردان جوان در شبکههای ماهوارهای تبلیغ میشود. این روزها پیراهنهای مردانه، آب رفته و فاق شلوارها یا بینهایت، کوتاه و یا بیش از اندازه، بلند شده است. آرایشگاههای مردانه هم تمام خدمات آرایشگاههای زنانه را ارائه میکنند؛ از اصلاح ابرو گرفته تا رنگ، مش و… .
روانشناسان معتقدند شبه مردانی که به سمت استفاده از مدلهای زنانه روی میآورند، عمدتاً دچار بحران هویت و ضعفهای روحی و روانی هستند. این افراد برای جبران کمبودها و ضعفهای خود، از مکانیزمی به نام «مکانیزم جبران» که در روانشناسی مطرح است، استفاده میکنند و برای جبران کمبودهای خود و جلب توجه دیگران، اقدام به پوشیدن نوع خاصی از لباس و یا استفاده از مدلهای خاص مو میکنند.
البته باید توجه داشت که عوامل تأثیرگذار بر رفتار انسانها، بسیار زیاد است و نمیتوان صرفاً تک بعدی به یک رفتار نگاه کرد، لذا علاوه بر مشکلات شخصیتی در این افراد، عواملی همچون الگوگیری و گروههای نخستین نیز، میتواند تأثیر بسزایی در رفتارهای نوجوانان داشته باشد. به همین دلیل، مربیان باید بدانند که نحوۀ رفتار و پوشش عفیفانه خود آنان، اولین عامل در شکلدهی رفتار نوجوانان میباشد. ضمن آنکه گروه همسالان و محیط نیز، به عنوان عاملی مهم، تأثیرگذار هستند. به همین خاطر در روایات ما توصیه شده است که یکی از حقوق فرزند بر گردن پدر، آن است که او را در محیط خوبی قرار دهد.
از رسانهها و تأثیرات آن نیز نباید غافل شد. امروزه بخش عمدهای از زمان افراد، با رسانه سپری میشود. تحقیقات نشان داده است که افراد به طور متوسط بیش از سه ساعت از زمان خود را در کنار رسانهها، اعم از تلویزیون، اینترنت و گوشیهای همراه میگذرانند. حال ما به عنوان یک مربی، باید به تمام این نکات توجه داشته باشیم و برای آن برنامهریزی کنیم؛ زیرا همۀ این عوامل میتوانند حجاب و پوشش نوجوانان را تحت تأثیر قرار دهند.
اولین گام برای یک مربی آگاه، برقراری یک رابطۀ درست با نوجوان است. اگر شخصیت نوجوان به واسطۀ محبت و احترام به او، پذیرفته شود، نوجوان گوشی شنوا خواهد داشت و إلا به خاطر ویژگی استقلالطلبی -که گاهی در لجاجت جلوه میکند- کمتر گوشی برای شنیدن دارند.
دومین گام در مطرح کردن این موضوع، توجه به ویژگیهای دوران نوجوانی است. ما به عنوان یک مربی، باید بدانیم که نوجوانان دارای چه ویژگیها و خصوصیاتی هستند و متناسب با آن، مسائل آنان را پیگیری کنیم. نوجوانی مرحلهای از رشد است که در روانشناسی، تحت عنوان مرحلۀ «عملیات انتزاعی» از آن یاد میشود. ویژگی نوجوان در این مرحله، رسیدن به هوش انتزاعی است؛ یعنی نوجوان دیگر مرحلۀ تبعیت و پیروی صرف را پشت سر گذاشته و برای پذیرش هر مسئلهای، ابتدا به دنبال دلیل و منطق آن است. لذا روانشناسان میگویند: نوجوان قدرت بر مبنای زور را نمیپذیرد؛ اما قدرت بر مبنای استدلال و دلیل را به خوبی قبول میکند. برخی پا را فراتر از این گذاشته و میگویند: برای نوجوان شبه استدلال نیز بسیار جذاب است. با توجه به این ویژگی، اگر ما به عنوان یک مربی، بخواهیم بحث حجاب را برای نوجوان تبیین و تثبیت نماییم، باید از دلیل و استدلال استفاده کنیم.
باید توجه داشت که حجاب، از عفت و حیا نشأت میگیرد و تقویت حیا و عفات، جلوۀ خود را در حجاب نمایان میسازد. همانطور که شاهد هستیم در جامعۀ ما به بحث حجاب، توجه زیادی میشود و صاحبنظران در این خصوص نکات ارزندهای را بیان میکنند؛ اما –متأسفانه- به عفاف و حیا، که سر منشاء حجاب است، توجه لازم صورت نمیگیرد. در صورتی که اگر جوانانِ جامعهای، عفیف و با حیا باشند، خودشان حجاب را برمیگزینند و در این خصوص هم، تفاوتی میان زنان و مردان نیست.
نکتۀ اساسی که باید مورد اشاره قرار بگیرد این است که تا باورهای دینی در نوجوان تقویت نشود، نمیتوان انتظار رفتار دینی از او داشت. یکی از مهمترین اقدامات ما به عنوان مربی، تقویت ایمان دینی در نوجوان است که آن هم، اقتضائات خاص خود را دارد که در این مجال جای پرداختن گسترده به آن نیست.
برای داشتن نوجوانانی با حیا و عفیف، که خود را ملتزم به حجاب -که ثمره و میوۀ عفت و حیا است- بدانند، لازم است مربیان در سه حیطه، فعالیتهایی را انجام دهند:
حیطۀ شناختی
همانطور که اشاره شد، یکی از ویژگیهای اساسی نوجوانان، استدلالطلبی و دلیلخواهی است. آنان وارد مرحلۀ عملیات انتزاعی شدهاند و به دنبال آن هستند که هر چیزی را با دلیل و استدلال بپذیرند. لذا اگر قرار است رفتاری در آنان تغییر کند، حتماً باید از این دریچه وارد شد.
در این خصوص باید برخی اقدامات انجام گیرد:
- تبیین حیا و عفاف به عنوان دو مقولۀ فطری در وجود بشر. به عنوان مثال: مؤلف تفسیر نور عملکرد آدم و حوا را در پوشاندن خود، چنین ارزیابی میکند: چون آنها اولین انسانها بودند، پوشش برای آنها جنبۀ اکتسابی نداشت. بنابراین تنها دلیلِ اضطراب ایشان از برهنگی، فطریبودن حیا و به دنبال آن، فطریبودن پوشش در آنها بود و چون برهنگی خلاف فطرت است، اضطراب به همراه دارد.
- تبیین و تعریف جایگاه حیا و عفاف و جلوههای آن در زندگی برای نوجوان. در این زمینه میتوان از برخی آثار مکتوب نیز بهره برد.
- تبین رابطۀ حیا با ایمان برای نوجوان، به گونهای که ایجاد انگیزه در حفظ حیا خود پیدا کند.
- آگاهیدهی نسبت به برنامه و سریالهای ماهوارهای که ترویج بیحیایی میکنند.
- مقایسه کردن رفتار افراد باحیا و بیحیا در زندگی شخصی و اجتماعی آنها، با کمک نوجوان.
- بیان سرگذشت، خاطرات و داستانهای انسانهای باحیا در اسلام و روش زندگی آنها.
- ذکر مواردی که خدا نسبت به بندهاش حیا میکند، مانند: حیا از عذاب زائر خانۀ خدا.
- تقویت احساس حضور خدا و بیان اینکه انسان همیشه در محضر خداست، عامل مهمی از نظر شناختی برای تقویت حیاست.
- تبیین عواقب و پیامدهای بیحیایی و بیعفتی، از طریق ذکر داستانهای واقعی، سرگذشتها و… .
- بیان تأثیر مخرب نیروی جنسی و عاطفی، به عنوان عاملی برای از بین بردن حیا و عفاف و ارائۀ آمارهای مستند. به طور مثال: آمارها نشان میدهد که بیش از ۳۰ درصد فرزندانی که در آمریکا متولد میشوند، پدرانشان مشخص نیستند.
- بیان جایگاه و ارزش انسان باحیا و عفیف در دنیا و آخرت.
- بیان ارتباط متقابل بین بیحیایی و عفاف با گناه؛ گناه، انسان را بیحیا میکند و در مقابل حیا، از گناه جلوگیری میکند.
- تبیین اهداف دشمن از بیحیایی جامعه.
- بیان این نکته که حیا وسیلۀ رسیدن به زیبائیهاست.
- تبیین عواقب و پیامدهای منفی دنیوی و اخروی بیحیایی و بیعفافی، همراه با ذکر نمونههایی از آفات آنها؛ یا فوائد حیا و عفاف.
حیطۀ عاطفی
حیطۀ عاطفی هیجانی، در واقع آن جنبهای از شخصیت است که کمک میکند تا زمینه و انگیزۀ عمل کردن به بعد شناختی، فراهم گردد. لذا بُعد عاطفی در انگیزه و رغبت افراد، تأثیرگذار است. حال با توجه به اهمیت این جنبه، ما به عنوان یک مربی باید عواطف و احساسات نوجوان را به گونهای تحریک کنیم که به سمت حیا و عفت متمایل گردد.
در این خصوص برخی از اقدامات توصیه میشود:
- شرکت در محافل مذهبی و هیئتها.
- قرار گرفتن در کنار افراد باحیا و عفیف. (حضور در جمع، یکی از روشهای مؤثر در ایجاد انگیزه در افراد است.)
- خواندن کتابها و رمانهایی با مضامین حیا و عفت؛ خصوصاً خاطرات شهدا و رزمندگان. برای مثال: کتاب خاکهای نرم کوشک.
- دیدن فیلمهایی که حیا و عفت را ترویج میکنند و دوری از برخی فیلمها و عکسهایی که غریزۀ جنسی را تحریک میکند.
- پرهیز از گوش کردن به موسیقی غنایی. این موسیقیها بر جنبۀ عاطفی هیجانی تأثیر گذاشته و افراد را به سمت بیحیایی و بیعفتی سوق میدهند.
حیطۀ رفتاری
یکی از حیطههایی که در شخصیت افراد اثر گذاشته و شناختها و انگیزههای آنان را تحت تأثیر قرار میدهد، حیطۀ رفتاری است؛ اما بسیاری از این امر غافل هستند و گمان میکنند تنها افکار هستند که در نهایت منجر به رفتار میشوند. حال آنکه تحقیقات نشان داده است که رفتار نیز میتواند شناخت ما را تغییر دهد. شاید شما هم تا کنون با افرادی که سیگاری هستند صحبت کرده باشید، این افراد برای سیگار کشیدن خود هزار و یک دلیل میآورند. این مسئله از آنجا ناشی میشود که در واقع رفتار «سیگار کشیدن»، منجر به تغییر برخی از نگرشهای آنان شده است. پس باید دقت داشته باشیم، همان طور که شناختهای ما رفتارساز هستند، رفتار ما نیز میتواند شناخت ما را تحت تأثیر خود قرار دهد.
این مقوله، یعنی تأثیر ظاهر بر باطن (رفتار بر شناخت)، در روایات ما توجه زیادی را به خود جلب کرده است تا جایی که حتی از پوشیدن لباس کفار هم نهی شده است. پس رفتارهای همراه با حیا و عفت، به مرور زمان فرد را عفیف و با حیا میکند و بر عکس آن، رفتارهای خلاف حیا و عفت، پس از مدتی شخصیت فرد را به سمت بیحیایی و بیعفتی سوق میدهد.
در یک جمعبندی کلی میتوان گفت، در طرح مسئلۀ حجاب برای نوجوانان پسر، ابتدا باید یک رابطۀ درست و مناسب با نوجوان برقرار کرده و سپس با یک علتشناسی صحیح و توجه به تمام عوامل شکلدهی رفتار، همچون عوامل شخصیتی (بحران هویت و…) و محیطی (گروه همسال، رسانه و…)، به دنبال راهکارهای مناسب برای تغییر نگرش و به تبع آن، تغییر رفتار نوجوانان رفت.