دانش آموز را بشناس!!

آشنایی با اصول و روش­های ارائه محتوای دینی                                      

اصول و قوائد مسئله یابی ۲ 

یپس از اینکه در شماره قبل درباره ضرورت مساله­یابی نکاتی را متذکر شدیم، راه هایی را برای شناخت بیشتر مخاطب و یافتن مساله مخاطب ارائه کردیم تا بتوانیم از دریای معارف دینی بهترین و مفید ترین محتوا را برای او انتخاب و ارائه کنیم.

برای مخاطب شناسی کامل لازم است بدانیم هر مخاطبی (حتی دانش آموز ) سه نوع ویژگی دارد:

• ویژگی­های سنی (روان شناختی)
• ویژگی­های صنفی (جامعه شناختی)
• ویژگی­های جغرافیایی (مردم شناختی)

در شماره قبل درباره ویژگی­های سنی مخاطب یا به عبارتی ویژگی­های روان شناختی و راه­های به دست آوردن مسائل هر گروه سنی مطالبی بیان گردید. در این مختصر به ویژگی­های صنفی یا جامعه شناختی مخاطب می­پردازیم.

یکی از اصناف و گروه­های پر جمعیت و مهم کشور ما صنف یا گروه دانش­آموز می­باشد. جامعه دانش آموزی فارغ از ویژگی­های سنی دارای ویژگی­های دیگری است که متاثر از فضای اجتماعی دانش آموزان است.

مخاطب‌ ما یعنی دانش آموزان عزیز ، متأثر از گروه اجتماعی اطراف خویش، و نوع حرفه و کاری که دارد ( تحصیل علم ) و ارتباطاتی که برقرار می­کند (ارتباطات داخل مدرسه)، ویژگی­هایی پیدا خواهد کرد که شناخت این ویژگی ها را مخاطب شناسی جامعه شناختی می گوییم. یعنی باید اقتضائات مکانی زمانی حالات و روحیات کسی که داخل مدرسه تحصیل می­کند را بشناسیم. حال به چند ویژگی مهم، عمومی و فراگیر قشر دانشآموز می­پردازیم.

1. آمادگی بالا برای شادی و خنده :

یکی از مسائلی که مربیان و دبیران در کلاس­های درس از آن شکایت می­کنند شیطنت دانش آموزان سر کلاس درس است. چنانچه در کلاس با انواع شیطنت و شوخی­ها مواجه شدید، این رفتار اصلا چیز بدی نیست و اقتضای کلاس دانش آموزی است. لذا باید با ارائه محتواهای شاد و متنوع، فضای شوخی­ها و خنده و نشاط کلاس را مدیریت کنیم و در این زمینه فعال باشیم. اگر یک مربی نتواند در یک ساعت آموزشی چند بار مخاطب خود را بخنداند معلوم نیست مربی موفقی باشد. بنابراین هر مقدار یک مربی در این زمینه توفیق داشته باشد طبیعتا توفیق تاثیر گذاری او نیز بیشتر است. ضمنا محتوای دینی را که منتقل می­کند ماندگارتر خواهد بود.

2. توجه به فطرت پاک و خداجوی دانش آموز

علی­رغم تصور نادرست برخی از مربیان که فکر می­کنند دانش آموز علاقه­ای به شنیدن آیات و روایات ندارد اما آن­ها معمولا دوست دارند بدانند نسبت به فلان مسئله یا فلان موضوع در قرآن آیه­ای داریم یا نه؟ چنانچه هر بیان دینی ما دارای یک مبنای قرآنی باشد و یک آیه محوری در بحث حضور داشته باشد هم اتقان بحث در حد خوبی است و هم تاثیر گذاری آن فوق العاده خواهد بود. این هنر استاد است که با شناخت مخاطب خود آیه قرآن را در چینش بحث در کدام قسمت قرار دهد.

3. نوگرایی شدید نسبت به مطالب :

دانش آموز به شدت علاقه دارد درباره هر مسئله­ای مطالب نو و جدید بیاموزد و چنانچه مطالب تکراری برای او بیان شود استقبال نکرده و مربی با بی­توجهی یا شیطنت دانش آموزان مواجه می­شود. در این زمینه حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام میفرمایند : لا تَقسِروا أولادَکُم عَلى آدابِکُم فَإِنَّهُم مَخلوقونَ لِزَمانٍ غَیرَ زمانِکُم. ^[۱]

آداب و رسوم خود را به فرزندانتان تحمیل نکنید، زیرا آنان براى زمانى غیر از زمان شما آفریده شده‌‏اند.

بنابراین اگر به دنبال بیان موضوعات دینی هستید، به این مسئله توجه کنید و تلاش نمایید که با رعایت اتقان محتوا و اطمینان از صحت مطلب از محتواهای کمتر شنیده شده و تازه، در تبیین خود استفاده نمایید. گاهی اوقات قضاوت مخاطب مبنی بر تکراری بودن و جذاب نبودن محتوای دینی به خاطر ضعف عملکرد ما است. با کمی مطالعه و انس با منابع درجه یک دینی میتوان مطالبی ناب در این حوزه برای مخاطب بیان کرد. این مسئله برای دانش آموزان به شدت جذاب است و سطح تاثیرگذاری در ایشان را بیشتر می­کند. بنابراین لازم است مطالب ناب دین با بیانی نو و زیبا تبیین گردد. او باید بفهمد حرف­های دین حرف­های نو و متناسب با نیاز امروز بشر است و کهنه نشده است. این در حالی است که او بسیاری از گذاره های دینی را برای اولین بار از شما می­شنود و در جای دیگری ندیده و نخوانده است.

4. میل جنسی تحریک شده :

می­توان از التهاب جنسی او به عنوان ابزاری مناسب جهت افزایش انگیزه او در استماع بحث و نهایتا تاثیرگذاری مثبت جهت هدایت او استفاده کرد . بیان داستانهایی از اولیاء خدا که از طریق پا گذاشتن بر روی شهوتشان به درجات عالیه رسیدند^[۲] به شدت برای مخاطب جذاب است و او را تحت تاثیر قرار می­دهد. همچنین خاطرات فراوان و جذاب از شهدا که شباهت های فراوانی به شرایط کنونی دانش آموزان دارند، اما از کنار گناه عبور می­کردند و با خود نگاه­داری حماسه می­آفریدند،[۳] برای او بسیار شنیدی، جذاب و موثر است. تجربه[۴] ثابت کرده است که بیان خاطرات شهدا مخصوصا شهدایی که در سن و سال مخاطب است به شدت مورد علاقه دانش آموزان است. لازم به ذکر است که مطرح کردن مباحث جنسی به صورت باز از خطوط قرمز در فضای دانش آموزی محسوب می­شود و باید به شدت از آن پرهیز کرد.

 

5. قرار گرفتن در فضای فیزیکی کلاس

تفاوت و تنوع موجود در فضاهای فیزیکی که در آن ممکن است مباحث معرفتی مطرح گردد، باعث تغییر در نحوه ارائه ما در موضوع مورد نظر می­شود؛ به عبارتی دیگر فضای ارائه محتوای دینی در آمفی تئاتر با فضای ارائه دینی در مسجد متفاوت خواهد بود. همچنین فضای ارائه محتوای دینی در کلاس آموزشی با فضای ارائه در هیئت متفاوت است. جالب است بدانید دانش آموزی که الان روبروی شما روی صندلی در کلاس درس نشسته است اگر در مسجد و داخل صفوف نماز بنشیند شرایط مخاطب مسجدی را به خود می­گیرد و اگر همین دانش آموز در هئیت بنشیند تابع جو و فضای هیئت است و مخاطب هیئتی محسوب می­شود. هر کدام از این اصناف هم ویژگی­های خاص خود را دارند.[۵]

6. تفاوت های جنسیتی :

یکی دیگر از راه­های شناخت مسائل مخاطب، توجه به جنسیت مخاطب است. دنیای نوجوان پسر با دنیای نوجوان دختر کاملا متفاوت است و هر کدام در فضای دانش آموزی خود مسائل و درگیری­های خاص خودشان را دارند که در این مختصر مجال پرداختن به آن نیست. [۶]

برای آشنایی با انواع اصناف مخاطب مطالعه میدانی داشته باشید. هر مقدار بیشتر انس و معاشرت با این گروه­ها داشته باشید بیشتر از مسائل و درگیری­ها و مشکلات آن­ها مطلع خواهید شد و می­فهمید چه قسمت­ها یا موضوعاتی از معارف دینی را باید برایشان تبیین کنید. حداقل کاری که می­توان انجام داد و زودتر به یک شناخت حداقلی درباره مسئله مخاطب رسید استفاده از تجربه کسانی است که مدت مدیدی در بین آن گروه اجتماعی زندگی کرده و فعالیت داشته­اند.

نکته پایانی :

مربیان عزیزی که دوست دارند در این زمینه دقت بیشتری داشته باشند، باید بدانند که نسبت به ویژگی­های جامعه شناختی دانش آموزان می­توان دقیق­تر و ظریف­تر شد. یعنی با توجه به تمام نکاتی که بیان شد باید دانست هر مدرسه با مدرسه دیگر دارای ویژگی­های خاصی است که در دیگر مدارس نیست. حتی هر کلاس نسبت به کلاس دیگر می­تواند متفاوت باشد.

مربیان عزیز این نکته را مدنظر قرار دهند که یکی از مهمترین منابع شما برای دستیابی به داده­های جامعه شناختی مخاطبان شما که همان اعضاء قرارگاه و یا دانش آموزان مدرسه می­باشند؛ مربی یا مربیانی هستند که پیش از شما در آن قرارگاه یا مدرسه مشغول به فعالیت تربیتی و تشکیلاتی بوده­اند. 

[۱] الحدیت- روایات تربیتى‏، محمد تقى فلسفى‏، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏، سال چاپ: ۱۳۶۸ ش‏، تهران‏، ج‏۲، ص: ۱۰۷ (شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید، ج‏۲۰، ص: ۲۶۷)

[۲] . به عنوان نمونه مراجعه شود به کتاب کیمیای محبت (یادنامه مرحوم شیخ رجبعلی خیاط)از آیت الله ری شهری ، ناشر سازمان چاپ و نشر دارالحدیث ، چاپ چهل و سوم،۱۳۹۲،بخش دوم:تحول ص۶۹٫

[۳] . محصولات انتشارات سوره مهر در این زمینه غنای بالایی دارد آمار دانش آموزان شهید کشور عزیزمان ایران حدود ۳۶۰۰۰ نفر است

[۴] . قریب به ۱۵ سال سابقه تبلیغی و مدیریت تیم های تبلیغی داش آموزی در مدارس و به استناد نظر سنجی های متعدد انجام شده توسط مراکز تخصصی تبلیغی در پایتخت و مراکز استانها و اکثر شهرهای کشور برای حقیر ثابت شده است است که بیان خاطرات شهدا مخصوصا شهدایی که در سن و سال مخاطب است به شدت مورد علاقه دانش آموزان است. و هر زمان و در هر شرایطی که خاطره ای از شهدا بیان میشود کلاس سراپا گوش میشود.

[۵] . مراجعه شود به کتاب شیوه های آماده سازی و پرورش کلام موسسه تخصصی خطابه امیر بیان

[۶] روان شناسی زن و مرد دکتر محمد مجد