آسیب‌شناسی اخلاقی تشکّل اسلامی
بخش دوم: آسیب روزمرّگی
مقدمه
آدمی ذاتاً در پی نوآوری و دوری از کُهنگی و روزمرگی است. شرکت‌های مختلف تولید نیازمندی‌ها، معمولاً برای جذب و نگه‌داشتن مشتری، ادعای «نو» بودن فرآورده خود را دارند. خداوند که پدیدآورندۀ انسان و دیگر موجودات عالم هستی است، اولین نوآورنده در عالم است. طبق دیدگاه حرکت جوهری -شاهکار فلسفی ملاصدرا- عالم مادّه همواره در حال آفرینش است و لحظه به لحظه از مبدأ هستی، فیض وجود را دریافت می‌کند. زیرا هر پدیده مادّی در ذات و جوهر خود، دگرگون‌شونده است و وجود آن در هر لحظه، غیر از وجود آن در لحظه دیگر است و در واقع هر لحظه وجودی تازه به او افاضه می‌شود.
شاخص نوآوری و پیشرفت را در حدیثی از امام صادق(ع) می‌توان به روشنی مشاهده کرد: «هر که دو روزش یکنواخت باشد، مغبون است و هر که فردایش بدتر از امروزش باشد، فریب‌خورده است و هر که کاستی‌هاى خود را جست‌وجو نکند، پیوسته در کاستى مانَد و هر که کاستى‌اش بپاید، مرگ برایش بهتر است».(۱) پس اهمیت اندیشه پیشرفت، به‌روزرسانی و رفع عیوب اخلاقی و رفتاری، به اندازه‌ای است که امام صادق(ع) خلاف آن را مساوی با مرگ می‌دانند. کارکرد بیرونی تشکل نیز به همین گونه است و آن روز که تشکلی به روزمرگی دچار شد، همان روز مرگ او است.
تشکل نوآور، تشکل جوان و سرزنده
مشاهدۀ اخطار به‌روزرسانی برنامه‌های موبایل و رایانه، تبدیل به عادتی روزانه برای ما شده است. اصلاً اگر یک روز از این پیام‌ها در پیام‌رسان تلفن همراه خود نبینیم، انگار روزمان شب نمی‌شود! شرکت‌های سازندۀ این نرم‌افزارها، وقتی برنامه‌ای را تولید کرده و در چرخه استفادۀ کاربر می‌گذارند، با توجه به نیازها و بازخوردهایی که از طرف مخاطب به آنها می‌رسد، در پی ارتقا و رفع عیب‌های تولیدات خود برمی‌آیند. این به‌روزرسانی‌ها در دیگر تولیدات دست بشر نیز مشاهده می‌شود.
این مثال را زدم تا بگویم که گونه روابط انسانی نیز به دور از این نوآوری‌ها نیست. پیچیدگی و گستردگی روابط بشر امروز به گونه‌ای است که شاید اگر انسانی را حتی از صد سال گذشته به امروز بیاوریم، دچار سرسام می‌شود! تشکل‌های اسلامی که حیاتشان در ایجاد ارتباط دینی و معنوی بین اعضای تشکل و مجموعه تشکل با دیگر انسان‌های اطراف تعریف می‌شود، بیش از همه نیازمند ارتقای استراتژی در ایجاد روابط و انتقال محتواهای خود هستند. این مطلوب، زمانی از اهمیت بیشتری برخوردار است که ما با تشکلی از اعضای نوجوان و جوان روبه‌رو باشیم. اقتضای ایجاد ارتباط و ادامه آن در این رده سنی، فرآورده‌های جدید و نوین است. نوجوان و جوان به اقتضای آفرینش جسم و جانش -که مرتباً در حال تغییر، تحول و نوآوری است- دوست دارد آنچه به عنوان محصول فرهنگی دریافت می‌کند، همین ویژگی‌های خلاقانه و نوآورانه را داشته باشد. مرگ یک تشکل، دقیقاً در زمانی وقوع می‌یابد که نتواند این حس و نیاز خدادادی و فطری مخاطبان خود را برآورده کند. یک شرکت سازنده تلفن همراه اگر به دنبال رفع مشکلات نرم‌افزارهای خود نباشد و اصطلاحاً باگ‌های آن را رفع نکند، به مرور خریداران خود را ناراضی نگاه داشته و از چرخۀ رقابت و بازار حذف می‌شود؛ یک تشکل نیز اگر سرش را به زیر انداخته و نیازهای واقعی مخاطب خود را درک نکرده و به دنبال بازخوردگیری از اجرای برنامه‌ها و محصولات فرهنگی خود نباشد، نخواهد توانست در مقابله با تاکتیک‌های ضدفرهنگی دشمن موفق باشد.
در تشکیلات، فرمان‌بری از رهبر عالی تشکل و سیاست‌گذاران مرکزی، لازم و ضروری است. اما هر شعبه‌ای از تشکل، بنابر جغرافیای وجودی و بافت تشکیلاتی‌اش در نقاط مختلف کشور، نیازمندی‌های ویژه‌ای دارد. بنابراین نمی‌تواند در مقابله با مشکلات، تنها منتظر دستور و بخشنامه‌های مرکز بماند؛ بلکه برای مقابله با آفات، باید خلاقیت‌های گروهی خود را به کار انداخته تا نتیجۀ مطلوب‌تر و سریع‌تری بگیرد. باز هم مثالی ملموس از دنیای تکنولوژی می‌زنیم: فرض کنید رایانه شما به یک آنتی‌ویروس مجهز است و باز هم ویروسی می‌شود! چه حسی به شما دست می‌دهد؟ قطعاً شرکت سازندۀ آنتی‌ویروس را به اهمال‌کاری در به‌روزرسانی برنامه‌اش در برابر ویروس‌های جدید متهم کرده و آنتی‌ویروس دیگری نصب می‌کنید. حال هر تشکلی اگر نتواند اعضایش را قانع کند که می‌تواند آنها را در برابر خطرات پیش رو مصون‌سازی نماید، سکه‌اش از اعتبار می‌افتد. این مهم تنها با درک صحیح از وضعیت موجود و آینده و بازخوردگیری از مخاطب و به‌روزرسانی و رفع اشکالات و نوآوری در برنامه‌ها امکان‌پذیر است.
نو شدن در نگاه رهبران فکری
«نوآوری و شکوفایی» در تبیین استراتژی نظام اسلامی به آن درجه از اهمیت است که رهبر معظم انقلاب اسلامی، سالی را به این عنوان نامگذاری کردند. ایشان این نوآوری را مختص به عرصه خاصی نمی‌دانند و آن را نیاز در تمامی شئون کشور می‌دانند: «این نوآوری مخصوص یک عرصۀ خاص نیست. در آزمایشگاه و مرکز تحقیقات، در کلاس درس، در حوزۀ علمیه، در دانشگاه، در کارگاه صنعتی، در محیط اداری، در منطقۀ کشاورزی و باغی و در همه جا، ابتکارات انسان‌های مبتکر و نوآور، می‌تواند هر کاری را یک گام پیش ببرد و در مجموع کشور را از یک گذرگاه مهم عبور دهد».(۲) رهبر فرزانۀ انقلاب یک آسیب‌شناسی دقیق هم از مقوله نوآوری می‌نماید که توجه به آن راه‌گشاست: «معنای نوآوری این نیست که ما اصول پذیرفته شدۀ منطقی و عقلانی خودمان را زیر سؤال ببریم. معنای نوآوری، پیشرفت و تکامل در اموری است که رو به تکامل هستند. […] بنابراین وقتی شما به نوآوری اشاره می‌کنید و می‌گویید جوان می‌خواهد نوآوری کند، لزوماً به آن معنی نیست که نوآوری شامل نوآوری‌های غیرمنطقی و نامعقول هم می‌شود».(۳)
حجت الاسلام و المسلمین حاج‌علی‌اکبری در بیان راهبردها و خط مشی‌های تشکیلاتی، به‌روز بودن را لازمه تشکیلات امروز می‌دانند: «الآن یک فصل تازه‌ای به روی اتحادیۀ انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان گشوده شده است و ما برای پیمودن این مسیر، به افراد بصیر و زمان‌شناسی نیاز داریم که اوضاع، مخاطرات و مخاطبان ما را به خوبی بشناسند، در این زمینه‌ها مطالعه داشته و دائماً این مطالعات خودشان را به‌روز نمایند… باید ضمن حفظ ابتکار و نوآوری در بخش‌های مختلف، تلاش کنیم که هم‌اندیشی، هماهنگی و همیاری در مجموعۀ ما موج بزند.»(۴) ایشان در بیانی، جبهۀ باطل را هم در حال نوآوری و ابتکار در نقشه‌های انحرافی‌اش می‌داند و اینجاست که وظیفۀ جبهۀ حق سنگین‌تر می‌شود: «اتاق‌های فکر شیاطین، بیدار هستند و دائماً در فکر طراحی، برنامه‌ریزی، ابتکار، نوآوری و تجدید توطئه‌ها و طراحی‌ها هستند. پس دشمنان همزمان مشغول طراحی و برنامه‌ریزی هستند، خواب ندارند و چرت نمی‌زنند و یک لحظه از طراحی علیه ما دست برنمی‌دارند.»(۵)
پایان‌بخش این نوشتار را توصیه‌ای زیبا از استاد حاج‌علی‌اکبری در باب نوآوری قرار می‌دهیم: «باید فرصت را غنیمت شمرد و البته ابتکار هم داشت. سال جدید شد و باید ابتکاری، حرکتی، نوآوری‌ای داشت. باید تازه‌ای آورد و نو شد به گشاده‌دستی و مهرورزی»(۶)
پی‌نوشت‌ها:
(۱) بحارالأنوار:ج۷۸/۲۷۷٫
(۲) مقام معظم رهبری، بیانات در جمع مردم شیراز، ۱۱/۰۲/۱۳۸۷٫
(۳) همو، بیانات در جلسۀ پرسش و پاسخ با جوانان در روز انقلاب اسلامی و جوانان، ۱۳/۱۱/۱۳۷۷٫
(۴) حجت الاسلام و المسلمین حاج‌علی‌اکبری، راهبردها و خط مشی‌های تشکیلاتی، ۳۰/۰۲/۱۳۹۲٫
(۵) همو، شرح دعای هشتم صحیفۀ سجادیه، جلسۀ بیست و پنجم، ۰۲/۰۶/۱۳۹۴٫
(۶) همو، تبیین آیۀ سال ۱۳۹۵ اتحادیۀ انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان، ۱۸/۰۱/۱۳۹۵٫
