سوز و ساز فرصت­ ها

۱۱ نکته درباره مهارت برنامه‌ریزی و مدیریت زمان                                                                   

امام علی‌‌۷می‌فرماید: مَنِ اشْتَغَلَ بِغَیْرِ الْمُهِمِّ ضَیَّعَ الأَهَمَّ؛ هر کس مشغول کارهای غیرمهم شود، کار مهم­تر و لازم‏تر را تبـاه مى‏کـند.^[۱]

1. سوپر مارکتی را تصور کنید که اجناسش بدون نظم و طبقه‌بندی روی زمین ریخته باشد. صاحب مغازه هنگام یافتن اجناس، خیلی به زحمت می­افتد و مشتری خیلی باید منتظر بماند و نمی­تواند از بین کالاها ‌یکی را به اختیار خود انتخاب کند. گاهی مغازه‌دار فکر می­کند جنسی تمام شده، ‌اما بعدها می­بیند هنوز از آن جنس در مغازه وجود دارد. گاهی هم فکر می­کند کالایی تمام نشده ­است، ولی بعد از تلاش و جستجوی زیاد متوجه می‌شود از آن جنس در مغازه موجود نیست.
2. اگر ما نیز برای اوقات شبانه‌روزمان مدیریت نداشته باشیم، وقت­مان هدر می­رود، فرصت­های ناب می­سوزد و همیشه ذهن­مان آشفته است. بسیاری از مهارت­ها را یاد نمی­گیریم، چون فکر می­کنیم وقت نداریم، ولی «مدیریت زمان» کارخانه «فرصت­ساز» است که سبب می­شود با انجام کار، معاشرت، تفریح و عبادت به­موقع، از زندگی لذت ببریم. گاهی فکر می­­کنیم صندوق عقب ماشین پر است و چیز دیگری در آن جا نمی‌شود، ولی وقتی همه وسایل را بیرون می­ریزیم و از اول با نظم می­چینیم، متوجه می‌شویم وسایل زیادی می­توانیم جا بدهیم و چیزهای مورد نیازمان را سریع­تر بیابیم و وسایل ما در کنار ابزار یا تایر زاپاس روغنی و کثیف نشود. اغلب ما برای زندگی خود برنامه نداریم، به همین دلیل فرصت­ها را که مانند ابری گذارا است، غنیمت نمی­شماریم و آنها را می­سوزانیم، «برنامه مکتوب»، کارخانه بزرگ فرصت‌ساز و مدفن استرس و اضطراب است و سبب پیشرفت مادی و معنوی ما و لذت بیشتر در زندگی می‌شود. 
3. «برنامه مکتوب» به دلیل عینی بودن و درگیر شدن بخش خاکستری مغز، مفیدتر از برنامه ذهنی است. برنامه مکتوب را بهتر است به طور «قرار داد مکتوب» با کسی مانند استاد، مشاور، فردی بانفوذ و محبوب­مان تنظیم کنیم و از گام­ها و اهداف کوچک شروع کنیم.
4. برنامه نباید خشک و غیر قابل انعطاف باشد، وگرنه خود برنامه عامل آشفتگی، پژمردگی، تنیدگی و فشار روانی خواهد شد.
5. برای اجرای برنامه باید تعهد و شرط روزانه داشته باشیم. بر تعهدات خود به صورت مستمر نظارت کنیم و به تحلیل و حساب و کتاب بپردازیم. اگر به برنامه و تعهدات خود عمل نکردیم، خود را سرزنش کلامی کنیم و چنانچه عمل کردیم، تشویق کلامی کنیم. در صورت تکرار عمل به تعهدات، خود را تشویق مادی و معنوی کنیم. در صورت تکرار نقض عهد و تعهدات، خود را تنبیه مادی یا معنوی کنیم. این مراحل را روان‌شناسان برای تقویت اراده و استادان اخلاق برای خودتربیتی[۲] بیان کرده­اند.
6. هنگام موفقیت در اجرای برنامه،‌ به خود نمره مثبت دهید یا یک پاداش برای خود، مانند خرید عطر برای خود یا تماس به یک دوست صمیمی در نظر بگیرید. در صورت سستی و اهمال نیز به خود نمره منفی دهید یا یک جریمه مانند انفاق، شستن ظروف یا ندیدن سریال دلخواه در نظر بگیرید.
7. «جریمه» یا «تشویق» باید برای ما معنا داشته و متناسب با نوع کار و بدون تأخیر باشد. آیت‌الله بروجردی۲ عهد کرده بود اگر بی­جهت تندی کند و عصبانی شود، یک سال روزه بگیرید و شهید رجایی۲ عهد کرده بود اگر نماز اول وقت ترک شود، فردای آن روز را روزه بگیرد.
8. امام کاظم۷می­فرماید: «بکوشید» برای خود برنامه و مدیریت زمان داشته باشید. کلمه «بکوشید» اشاره به این دارد که عادت به نظم و برنامه، به تلاش و جدیت نیاز دارد. در این روایت توصیه شده که زمان خود را به چهار بخش تقسیم کنیم: عبادت، کسب و کار حلال، معاشرت با افراد سالم و تفریحات حلال. تفریح و استفاده از لذت‌های حلال حکم شارژ را برای جسم و ذهن و روح دارد و سبب نشاط و پویایی در سه بخش قبل خود یعنی عبادت، کار و معاشرت می­شود. ^[۳]هدف زندگی، بندگی خدا است و با «نیت الهی» همه فعالیت­های ما در شئون مختلف و چهار بخش زمان، عبادت محسوب می­شود.
9. عادت‌کردن به برنامه و شکستن عادت بد، مانند روزه ماه مبارک رمضان است که چند روز اول زحمت زیادی دارد و بعد راحت و شیرین می­شود.
10. تفریح به­موقع مانند روغن ماشین است؛ اگر بدون روغن با ماشین سفر برویم موتور آسیب می­بیند. ما هم اگر به موقع استراحت و تفریح نکنیم، آسیب می­بینیم. عالمان دینی ضمن تأکید بر فعالیت کار و علم، به تفریح نیز اهمیت می­دادند. به همین دلیل به طلاب هشدار می­دهند: «هر که شود تعطیل او تحصیل، شود تحصیل او تعطیل».
11. همنشینی با افراد منظم و اهل برنامه مانند نشستن کنار «شیشه عطر در باز» است که اگر بخودمان هم نزنیم، از بوی خوشش بهره می­بریم. مجالست با افراد بی­قید، بی­نظم و بی­برنامه مانند نشستن کنار فرد سیگاری یا معتاد هنگام استعمال سیگار یا مواد است.

                                                                                 

.[۱] الحیاه، ج ۱، ص ۳۰۸٫

[۲] . چهار مرحله خودتربیتی(مرابطه) = مشارطه صبحگاهی، مراقبه و نظارت مستمر، محاسبه، معاتبه و تشویق کلامی و معاقبه و تشویق مادی و معنوی. مبانی رفتار از نظر اساتید اخلاق = تصور فایده + تصدیق فایده + شوق مؤکد. روانشناسان همان را این‌طور بیان کرده­اند: شناخت (بینش) + انگیزش (گرایش) + توان عملی (کنش)

[۳]. «اجْتَهِدُوا فِی أَنْ یَکُونَ زَمَانُکُمْ أَرْبَعَ سَاعَات: ۱٫ سَاعَه لِمُنَاجَاه اللَّهِ ۲٫ وَ سَاعَه لِأَمْرِ الْمَعَاشِ ۳٫ وَ سَاعَه لِمُعَاشَرَه الْإِخْوَانِ وَ الثِّقَاتِ الَّذِینَ یُعَرِّفُونَکُمْ عُیُوبَکُمْ وَ یُخْلِصُونَ لَکُمْ فِی الْبَاطِنِ ۴٫ وَ سَاعَه تَخْلُونَ فِیهَا لِلَذَّاتِکُمْ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ وَ بِهَذِهِ السَّاعَه تَقْدِرُونَ عَلَى الثَّلَاثِ سَاعَات‏». تحف العقول، ص ۴۰۹؛‌ بحارالأنوار، ج ۷۵، ص۳۴۶٫