شبیه یک خلبان…

بررسی ویژگی های یک مربی خوب (۱)

پرواز جسم

پرواز و بلند شدن از زمین یکی از دوست داشتنی ترین تجربه های زندگی است. البته برای برخی تکرار آن خسته کننده است ولی برای افرادی که روحیه کشف و دقت در اطرافشان را دارند، هرمرتبه پرواز، توأم با درک جدیدی از جهان است.

پرواز و صعود به آسمان، به انسان این توانایی را می دهد که به همه موجودات، عناصر و اشیاء از بالا نگاه کند و از شکل و ترکیب قرارگرفتن آنها کنارهم بیشتر به عظمت و شگفتی خلقت و خالق آن پی ببرد.

زیباترین هدیه ی چنین صعود و پروازی، آرامش است. آرامشی که زیباترین رویدادهای خوشایند یا غم انگیزترین حوادث زندگی هم نمی تواند آن را از انسان سلب کند. چون جان و دل او به عظمتی بی پایان متصل شده است.

 مدیر پرواز

بدون شک خلبان به عنوان راهبر و تصمیم گیرنده اصلی، از ابتدا تا انتهای پرواز، مدیر و هدایتگر آن است.اگر تمام مسافران به سلامت و با آرامش مسیر پرواز را پشت سر بگذارند، نشان از موفقیت و مدیریت خوب خلبان در ایجاد هماهنگی میان همه اجزاء پرواز دارد.

اما یک خلبان چگونه می تواند چنین مدیریتی داشته باشد؟

خلبان اگر خودش از آرامش و توانمندی های لازم برخودار نباشد، نمی تواند مسئولیت خودش را به درستی انجام دهد.

یک خلبان موفق پیش از آنکه بخواهد با تجربه پرواز، آرامش و وسعت نگاه را به دیگران هدیه دهد، باید خودش را برای این کار آماده کرده باشد. انجام تمرین های سخت روحی و جسمی مختلف و طاقت فرسا، دوری کردن اختیاری از لذّت های متعارف و معمول در جامعه مثل خوردن هر نوع خوراکی یا بیداری و گشت و گذار در هروقت از شبانه روز و التزام به  رفتارها و آداب اجتماعی خاص، تنها گوشه ای از زحمات یک خلبان موفق برای رسیدن به آرامش مورد نیاز برای مدیریت و هدایت مسافران هر پروازی است.

خلبان یک نماد است؛ نماد افرادی که جلودار و پیش آهنگ مدیریت و رهبری یک گروه، دسته یا تعداد زیادی از افراد هستند.

هر آدمی که از روی علاقه و محبت یا به انگیزه وظیفه و رسالت و یا از هر دوجهت خودش را پیشرو و جلودار فرد یا افرادی قرار می دهد، ابتدا باید خودش را ساخته باشد؛ حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماًفَلْیَبْدَأْبِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیم غَیْرِهِ…»

این سخن گهربار زمانی التزام عملی به آن و اهمیتش بیشتر می شود، که قرار است فردی خودش را پیشوا و جلودار گروهی از مردم به منظور مدیریت و تربیت آنها قرار دهد. چنین شخصی باید قبل از آغاز هر برنامه آموزشی یا تربیتی، ابتدا نفس خودش را تعلیم و آموزش دهد.

مشخص است که تعلیم نفس، باید متناسب با نوع تربیت و تعلیمی که برای آن برنامه ریزی می شود، باشد.

مثلا یک خلبان،یک معلّم، یک امام جماعت یا یک مربّی تربیتی، باید خود و نفسشان را متناسب با نوع، حجم و میزان ارتباط با مخاطبانشان، آموزش دهند.

یک مربّی خوب…

برای مربیّان تربیتی که پیش آهنگ و داوطلب تلاش در امر مهم و خطیر تربیت دانش آموزان از جهت فکری و معنوی هستند، با توجه به ابعاد وجودی و شخصیتی یک مربّی، ضروری است که در سه حوزه بینش، روش و رفتار، کسب آمادگی کرده و سپس آماده ورود به عرصه خطیر تربیت شوند.

مربّیان در حوزه بینشی نیاز دارند تا با مطالعه و پایبندی به معارف اسلامی اعم از اعتقادی،‌اخلاقی و حتی احکام، بنیان فکری و رفتاری خودشان را تقویت، بهبود و یا اصلاح کنند. در پرتو تحکیم این بنیان ها هر رفتار یا گفتاری که از مربی صادر می شود ناشی از ایمان  و با رعایت اصل تقوا و همراه با اخلاص خواهد بود.

مربیان در حوزه روشی باید پایبند به اصول عمومی و اختصاصی شغل مربّی گری خود باشند. اصولی مثل انگیزه بالا، سلامت روح و جسم، نشاط و شادابی، آراستگی ظاهری و شجاعت در زمره اصول عمومی به شمار می آیند. و برخورداری از تخصص و تجربه، زیرکی،آگاهی به دانش های مرتبط مثل تعلیم و تربیت و مسائل روز و همچنین برقراری ارتباط حسنه با متربیان از جمله اصول اختصاصی حضور در فرآیند تربیت و مربّی گری است.

ثمره ساخت و تقویت بینش و روش در یک مربّی، انجام رفتارهای سازنده و تاثیرگذار است. حوزه رفتاری یک مربّی شامل: حسن خلق، تواضع، شرح صدر، صبر و شکیبایی، نرمی و ملایمت، خویشتن داری، عمل به آداب دینی، صداقت و راستگویی، امانتداری و رازداری است.

با تحقق هماهنگی میان سه حوزه بینش، روش و رفتار، زمینه عمل به بخش دوم روایت امیرالمومنین علیه السلام که می فرمایند: «…وَلْیَکُنْ تَأْدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قَبْل تَأْدِیبِهِ بِلِسَانِهِ…؛ قبل از آنکه بخواهی مردم را با زبانت تربیت کنی، آنها را با رفتارت تربیت کن»؛ رنگ واقعیت به خود می گیرد.

اولین گام؛ هرچه بکاری همان درو می کنی!

اگر از یک کشاورز بپرسید برای کِشت یک محصول خوب، مهمترین عناصر کدام است؟ بدون شک می گوید: زمین مناسب، بذر خوب، آب کافی و رسیدگی به موقع.

اما به نظر شما هر کشاورزی که این عناصر را در اختیار داشته باشد، می تواند محصول خوبی هم درو کند؟ این عناصر شرط لازم برای برداشت یک محصول خوب هستند ولی شرط کافی نیستند.

شرط کافی، خود کشاورز است. کشاورز اگر بتواند با مهارت و پخته عمل کند می تواند از عناصری که در اختیار دارد به خوبی استفاده کند.

امیرالمؤمنین علیه السلام در بیانی نورانی می فرمایند: « قَلْبُ اَلْحَدَثِ کَالأَرْضِ اَلْخَالِیَهِ مَا أُلْقِیَ فِیهَا مِنْ شَیْءٍ قَبِلَتْهُ؛ قلب نوجوان شبیه یک زمین خالی، هر آنچه در آن کِشت شود (انداخته شود) آن را می پذیرد».

اینکه قلب نوجوان پاک و نورانی است و زمینه پذیرش هر مطلبی را دارد، سخن با اهمیتی است ولی شاید مهم تر از این دو مطلب، بخش میانی این کلام باشد. ایشان می فرمایند: «هرآنچه»؛ یعنی هرچیزی که به یک نوجوان عرضه شود، او می پذیرد. به نظر شمامهم نیست، به چنین نوجوانی چه مطالبی و توسط چه کسی عرضه می شود؟

اهمیت این مطلب زمانی افزون می شود که از این قول رسول گرامی اسلام هم مطلع باشیم: « مَثَلُ الَّذی یَتَعلَّمُ فی صِغَرِهِ کَالنَّقشِ فِی الحَجَرِ؛ حکایت کسى که در کودکى مى آموزد ، همانند نقش کَندن بر سنگ است».

بنابراین یک مربّی خوب برای کاشتن یک بذر مناسب در دل نوجوانی که هر آموزش و تعلیمی بر روی آن همانند نقش روی سنگ، سالیان سال ماندگاری و دوام دارد، باید در اولین گام مراقب بذرهایی باشد که از ذهن و فکر خودش بر روی قلب نوجوان می اندازد.

بینش یک مربّی تنها با حضور در یک دوره آموزشی و مطالعه چند کتاب و جزوه،‌حاصل و کامل نمی شود، بلکه تنها شروع می شود.

یک مربّی خوب همانند یک رودخانه جاری و زلال که از یک چشمه مطمئن و ناب مسیر حرکتش آغاز می شود، باید دائما دانش های فکری، اعتقادی، اخلاقی و احکامی خود را بازخوانی و مرور کند. و همیشه ناب ترین و زیباترین معارف را از ظرف ذهن پاک خودش به قلب صاف نوجوان سرازیر کند.

مربیان نباید به انتظار بنشینند که کسی بیاید و برای آنها فهرستی از کتاب ها و منابع را برای مطالعه معرفی کند؛ مربّی باید خودش در جستجو باشد و بیابد؛ امام صادق علیه السلام فرموده اند: « اَلْحِکْمَهُ ضَالَّهُ اَلْمُؤْمِنِ فَحَیْثُ مَا وَجَدَ أَحَدُکُمْ ضَالَّتَهُ فَلْیَأْخُذْهَا؛ حکمت و دانش گمشده مؤمن است، هر یک از شما گمشدۀ خود را هر جا یافت آن را بگیرد».

چنین مربّی توانمندی و با مهارتی می تواند از تمام عناصر تربیتی مثل آموزش ها، برنامه ها و روش های مفید و نوین تربیتی به خوبی بهره بگیرد و متربیّان مؤمن و معتقد تربیت کند.

انشاءالله در دو شماره بعدی پیرامون خصوصیات و ویژگی های دو بخش دیگر از ویژگی های یک مربّی خوب نکاتی تقدیم خواهد شد.

پاورقی:

نهج البلاغه، حکمت ۷۳

همان، نامه ۳۱

منیه المرید، ج ۱، ص ۲۲۵

الکافی، ج ۸، ص ۱۶۷