تشکل مقاومتی همگام با اقتصاد مقاومتی
وقتی به تاریخ اسلام نگاه می‌کنیم، کمتر زمانی را می‌یابیم که تشکل اسلام به معنای عام آن، از امکانات و تجهیزات (ظاهری) بیشتری از جبهۀ مقابل خود، یعنی جبهۀ باطل، بهره‌مند بوده باشد. در عصر ما این سخن، مصداق کامل‌تری پیدا کرده است؛ همان‌طور که امروز، جبهۀ عظیم کفر را با همۀ امکانات و تجهیزات، در مقابل جبهه اسلام مشاهده می‌کنیم. به همین دلیل و برای حفظ موجودیت و مقابلۀ جدی با نظام کفر و سلطه، بهره‌مندی حداکثری از امکانات موجود، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. برای رسیدن به این هدف، اقتصاد مقاومتی، به فراخور هر مجموعه، الگویی بسیار کارگشا و مناسب است که مقام معظم رهبری در چند سال اخیر آن را مطرح نموده‌اند.
شناخت مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی، مورد توجه قرار دادن و عمل به آن -فارغ از اینکه لازمۀ عمل به امر ولی‌فقیه است- یکی از مهم‌ترین عوامل پیشرفت و پویایی تشکل به حساب می‌آید. در این مجال سعی شده برخی از این مؤلفه‌ها تبیین شود.
بیشترین استفاده از کمترین امکانات
برای بهره‌برداری حداکثری از تشکل، لازم است از امکانات موجود، نهایت استفاده را ببریم. برای رسیدن به این مقصود، رعایت چند اصل اهمیت ویژه‌ای دارد: اول آنکه تلاش کنیم داشته‌هایمان را ببینیم. دیدن امکانات موجود، اولین و مهم‌ترین گام برای بهره‌برداری از آنها است. این اصل -که شاید در نگاه اول بی‌اهمیت جلوه کند- از دستوران خداوند در قرآن کریم است که به بندگان سفارش کرده که نعمات الهی را ببینند. هم‌چنین در روایات گهربار ائمۀ معصومین (ع)، دیدن نعمت‌ها، یکی از درجات شکر دانسته شده است.
منظور از اینکه می‌گوییم همۀ امکانات تشکل خود را ببینیم، ملاحظۀ همۀ ظرفیت‌های آن است؛ زیرا ممکن است امکانات مختلفی، با ظرفیت‌های فراوان در اطراف ما وجود داشته باشد. مثلاً برخی وسایل شاید ده‌ها کارایی داشته باشد؛ ولی وقتی دقت می‌کنیم متوجه می‌شویم که ما فقط از ۳۰ یا نهایتاً ۵۰ درصد آن استفاده می‌کنیم. البته باید توجه داشت که مقصود، فقط امکانات مادی نیست؛ بلکه نیروی انسانی، بزرگ‌ترین سرمایۀ هر تشکلی است. دیدن و شناخت استعدادها و توانمندی‌های نیروهای تشکل و استفادۀ حداکثری از این توانمندی‌ها و توجه به خلاقیت و نوآوری آنها، یکی از مصادیق اصلی اقتصاد مقاومتی در تشکل است.
از سوی دیگر، عدم شناخت نسبت به این موارد، باعث می‌شود که کار و فعالیت زیاد، نتیجه اندک بدهد. امام صادق(ع) در روایتی به همین نکته توجه می‌دهند و می‌فرمایند: «هر کس بدون بصیرت عمل کند، مانند کسی است که به بیراهه می‌رود؛ هر قدر شتاب کند، از هدف دورتر می‌شود.»۱
مرحلۀ پس از شناخت ظرفیت، بهره‌برداری حداکثری و همه جانبه از آنها است. برای رسیدن به این هدف، برنامه‌ریزی حرف اول را می‌زند. اگر برنامه‌ریزی نباشد، امکانات هدر می‌رود. مهم‌ترین لازمۀ برنامه‌ریزی صحیح، علم و استفاده از تجربیات دیگران است که ما را برای بهره‌برداری حداکثری از امکانات کم، یاری می‌دهد. اگر برنامه‌ریزی، یا به عبارت دیگر، نرم‌افزار نباشد، سخت‌افزار به تنهایی کاری از پیش نمی‌برد. پیامبر اکرم(ص) در روایتی با اشاره به این نکته، می‌فرمایند: «از فقر و تنگ‌دستی بیم ندارم؛ ولی از سوء‌مدیریت هراسانم!»۲
خودباوری، نوآوری و خودکفایی
یکی دیگر از مؤلفه‌های مهم اقتصاد مقاومتی در تشکل‌ها، داشتن روحیۀ خودباوری است. اگر تشکل خود را باور کنیم و به ظرفیت‌های خود اعتماد نماییم، نه تنها نیازهای اقتصادی مجموعه را می‌توانیم برطرف کنیم، بلکه می‌توانیم موجب خلق شگفتی‌های جدیدی شویم؛ چراکه تشکل موفق، تشکلی است که با استفادۀ حداکثری از ظرفیت‌های خود و با خودباوری، به سمت تولید محصولات مناسب برای عرضه به جامعه برود و در تلاش برای خودکفایی باشد. ایجاد روحیۀ نوآوری و خودباوری، سهم به سزایی در رسیدن به این هدف دارد. اگر بخواهیم تشکل ما، پویایی خود را حفظ کند و تأثیر مداوم داشته باشد، لازم است به این عرصه، توجه ویژه داشته باشیم. مقام معظم رهبری سه عنصر خودباوری، نوآوری و خودکفایی را «سرمایۀ لایزال الهی» می‌داند و می‌فرماید: «امروز ایرانی احساس می‌کند که خود قادر به ادارۀ کشور، قادر بر سازندگی، قادر بر عبور از موانع و قادر بر ابتکار و نوآوری است و این همان سرمایۀ لایزالی است که هر ملتی را در رسیدن به هدف‌های خود، کامیاب می‌سازد.»۳
توجه به اسباب و سرمایه‌های معنوی
یکی از اقتضائات تشکل اسلامی وجود نگاه توحیدی، به عنوان اصل محوری در تفکر و عملکرد تشکل است. در بحث اقتصاد مقاومتی نتیجۀ نگاه توحیدی، توجه به اسباب و سرمایه‌های معنوی است که بسیار مهم و تأثیرگذار است. اینکه مجرای فیض و نعمات، مورد غفلت قرار نگیرد و جذب و جلب امکانات، فقط از طریق مادی به حساب نیاید. چراکه عوامل معنوی نیز به عنوان اسباب نزول و جلب سرمایه‌ها، وجود دارد. خداوند متعال، ایمان و تقوا را به عنوان دو عامل ویژه برای نزول برکات مادی و معنوی، به مسلمانان معرفی می‌فرماید: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ»۴ خداوند در این آیه، وعده می‌دهد که اگر مردم، ایمان و تقوا داشته باشند، برکات الهی از آسمان و زمین برایشان گشوده می‌شود. طبق این آیۀ شریفه، اگر معیار عمل در تشکل اسلامی بر طبق ایمان و تقوای الهی باشد و اهداف و عملکرد مجموعه و افراد آن، بر این دو شرط بنا شود، وعدۀ الهی متوجه تشکل خواهد شد و موجب رشد و برکت امکانات مادی و معنوی آنان می‌شود.
تشکل اسلامی، همواره با اهداف مقدس و تأثیرگذار فرهنگی تشکیل شده است و فعالیت می‌کند. برای همین، یکی از دغدغه‌های همیشگی تشکل اسلامی، تأثیرگذاری حداکثری در اهداف فرهنگی است. در این عرصه توجه به اسباب معنوی، عاملی مؤثر و راه‌گشا است. در روایات اسلامی، اخلاص به عنوان عاملی معنوی و به منزلۀ روح، در کالبد فعالیت‌ها است. به این صورت که هر چقدر اخلاص مجموعۀ تشکل، بیشتر باشد و فعالیت‌ها، جهت جلب رضایت خداوند انجام شود و نیت‌ها، با اغراض غیرالهی آلوده نشود، تأثیرات آن، بسیار چشم‌گیر خواهد شد، هر چند امکانات ظاهری تشکل، کم باشد. لذا لازم است اعضای تشکل، همواره این دو عنصر تقوا و اخلاص را در مجموعۀ خود، تقویت کنند تا هم برکات و امکانات مجموعه افزوده شود و هم تأثیرگذاری عملکرد مجموعه، افزایش پیدا کند.
نکتۀ پایانی اینکه، باید بدانیم ما اولین تشکلی نیستیم که با کمبود امکانات مواجهیم. تجربه نشان می‌دهد، کمبود امکانات مخصوصاً در ابتدای راه، معمولاً یک جزء جدایی‌ناپذیر تشکل بوده است؛ اما وقتی تشکل‌های موفق را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که رعایت اصول ذکر شده، در آنها بسیار قوت دارد. از طرف دیگر، اگر بخواهیم تشکلی را ارزش‌گذاری کنیم، باید ببینیم از چند درصد ظرفیت‌ها و توان خود، استفاده می‌کند و به اصلاح از اقتصاد مقاومتی در تشکل، نمرۀ چند می‌گیرد.
پی‌نوشت‌ها:
(۱) کلینی، محمد بن یعقوب: «اصول کافی»، ج۱، ص۵۴٫
(۲) عوالی اللئالی، ج۴، ص۱۳۲٫
(۳) پیام مقام معظم رهبری به ملت ایران در بیستمین سالگرد انقلاب اسلامی، ۲۱/۱۱/۱۳۷۷٫
(۴) اعراف(۷): ۹۶٫
