خانواده، مربی و دانش آموز
گفتگو با جناب آقای قاسم ناصری از مربیان زحمت کش اتحادیه انجمن اسلامی دانش آموزان استان قم، پیرامون ارتباط مربی با خانواده در حوزه تربیت
مقدمه: ارتباط مربی با خانواده در حوزه تربیت دانش آموزن اجتناب ناپذیر است، اما نکته مهم این است که مهارت های ارتباط با خانواده و حریم حضور مربی در خانواده دانش آموز مشخص باشد، اگر خطوط این ارتباط به درستی برای مربی ترسیم شود، ارتباطی فوق العاده مهم شکل می گیرد و در غیر این صورت ممکن است نتیجه معکوس حاصل شود
آقای ناصری برای ما بفرمایید که محدوده ارتباط مربی و متربی به طور کلی تا کجاست؟
اصولاً مربی به کسی گفته میشود که تمام جوانب و عرصه های زندگی متربی را مد نظر داشته باشد. وبه فکر رشد دانشآموز در همه ابعاد وجودیاش باشد به طوری که توجه به بعضی از وجوه تربیتی افراد و غفلت از بعضی دیگر باعث میشود که متربی اگر رشدی هم دارد، رشد او ناقص و نامتعادل باشد، ما زمانی می توانیم به رشد کامل برسیم که در همه ساحتهای تربیت به میزان معینی ارتقاء تربیتی را صورت بدهیم
بنابراین مربی باید این دغدغه را داشته باشد که وارد حوزه خانواده و تحصیل و … متربی بشود
بله. در واقع نقش اول در تربیت دانش آموز یا متربی را خانواده به دلیل زمان زیادی که در کنار او است ایفاء میکند. منِ مربی اتحادیه زمانی به عنوان مربی با دانشآموز ارتباط پیدا میکنم که حدود ده یا پانزده سال از عمر او در کنار خانواده گذشته است و حالا بعد از این مدت فرصت کمی حتی در یک روز برای تربیت فرد در اختیار من قرار می گیرد. لذا است که نقش اول را در رشد هر دانشآموزی خانواده ایفاء میکند. ولی خب خانواده به جهت این که به صورت معمول تخصصی در بحث تربیت ندارند دلایل لزوم مربی در زندگی دانش آموز احساس و ایجاد میشود و مهمترین فایده حضور مربی به جهت داشتن دانش تربیتی همان تربیت همسان و متعادل در تمام ابعاد وجودی دانش آموز می باشد.
وجود مربی تناقضی با حضور در خانواده و تحت تأثیر تربیت خانوادگی قرار گرفتن دانش آموز ایجاد نمی کند؟
خیر! دانش آموز بعد از حضور مربی هم، بیشترین سطح ارتباطی را با خانواده خود خواهد داشت اما برای مربی و خانواده فضای جدیدی ایجاد خواهد شد.
برای مربی اطلاع پیدا کردن از عقبه شخصیتی و رفتارهایی که دانشآموز در خانواده داشته است و همچنین دریافت از نوع نگاه او به ابعاد مختلف زندگی و البته اطلاع از فضایی که دانشآموز و متربی در آن زیست میکند بسیار اهمیت دارد که این موضوع در ارتباط با خانواده ایجاد و کسب می شود
اینها را شما اضافه کنید به اینکه اطلاع پیدا کردن از نوع نگاه والدین و حتی تعداد فرزندانی که در خانواده دارند، و مسائلی از این دست در ترسیم نقشه رشد آن دانشآموز تأثیر دارد.
ارتباط با خانواده شاید بیشتربن موضوعی نباشد که یک مربی نیاز دارد، ، شاید مهمتر از یک ارتباط، اطلاع از مسائلی که درون خانواده دانش آموز در کلیات اتفاق میافتد و فضایی که این دانشآموز در آن زندگی میکند برای طراحی نقشه تربیتی مربی متناسب با واقعیتهای زندگی او اهمیت دارد.
اما به نظر می رسد پیش از ورود به چنینی عرصه هایی مربی باید زمینه ها و امکانات و تجهیزات ذهنی و تربیتی و فکری را برای خودش فراهم کند که به نتیجه مطلوب دست یابد، شما با این مموضوع موافقید؟
بله حتماً!! موضعِ آسان و ساده ای نیست حضور در موضوعات خانوادگی دانش آموز. من به طور کلی عرض کنم که ما مربیان یک سری مسائل عمومی را برای ارتباط با یک دانشآموز نیاز داریم. اول اینکه ما باید توجه داشته باشیم که با یک نقشه تربیتی یکسان نمی توانیم وارد مقوله تربیت دو دانش آموز شویم، یکی از نکات مهمی که گفته میشود و فکر میکنم مورد اتفاق همه دانشمندان علوم انسانی باشد این است که همه آدمها با هم متفاوت هستند و حتی اگر دوقلو باشند و در یک شرایط محیطی یکسان زندگی کرده باشند. به این جهت است که شخصیت هر انسانی با همه انسان های دیگر متفاوت است، مثل اثر انگشت میماند، اثر انگشت هر انسانی منحصر به خودش است. شخصیت هر انسان هم منحصر به خودش است، به این خاطر است که استفاده از روشهای تربیتی برای هر فردی عموماً انحصاری میشود. مربی باید این توانمندی و آگاهی را در خود ایجاد کند که نقشه های بی شمار تربیتی در برخورد با دانش آموزان داشته باشد. دومین توانایی که مربی باید در خود ایجاد کند نوجوان شناسی به صورت تخصصی است. سومین موضوع مخاطبشناسی است که با موضوع اول و آن نقشه های مختلف پیوند دارد و از اصول مهم و اولیه است که مربی باید در نظر بگیرید. مهارت چهارم این است مربی باید به مهارتهای ارتباطی آگاه باشد و در درجات بعدی ابعاد رشد را بشناسد و از ساحتهای تربیتی مطلع باشد. که یکی می شود خانواده و مربی باید ارکان خانواده را بشناسد و به طور کسی در مسائل خانواده شناسی دارای مهارت باشد
مربی به طور خاص اگر در حوزه ارتباط با خانواده باید چه مهارتهایی را داشته باشد
مهمترین مهارت مربی در این موضوع این است که بدون حضور در لایه های خصوصی و شخصی متربی از فضای خانوادگی و اتمسفر خانه خانواده او اطلاع پیدا کند و این موضوع با مطالعه و تجربه بیشتر به دست می آید
از مزایای ارتباط با خانواده برای هر سه این اضلاع یعی مربی و دانش آموز و خانواده گفتید، سوال بنده از شما این است که آیا این موضوع ممکن است یکی از سه ضلع را دچار آسیب هایی هم بکند؟
فکر میکنم بله ممکن است و اگر به همه جوانب ارتباط توجه نشود بعضاً میتواند مشکلاتی را ایجاد کند. البته اینها به ندرت به وجود می آید
مثلاً فرض کن اگر مربی مجرد باشد و با خانواده دانشآموزی که پدرش را از دست داده باشد ارتباط پیدا کند این موضوع میتواند باعث یک سری و مشکلاتی بشود، به طور کلی اگر مربی متأهل باشد خیلی از این مسائل و مشکلاتی که ممکن است پیش بیاید جلوی آن گرفته میشود و این نکته بسیار مهمی است.
آسیب دیگر این است که نوجوانها معمولاً دوست ندارند مسائل و مشکلاتشان را بقیه بدانند. برای مثال اگر یک دانشآموزی با مربیاش رابطه خوبی برقرار کرده باشد، دوست دارد همیشه پیش او، یک شخصیت مثبتی از خودش ایجاد کند و بعضیهایشان هم زیرکانه مسائل و مشکلاتشان را از مربی میپوشانند. ارتباط با مربی با خانواده به صورت محسوس و آگاهی دانش آموز از اینکه مربی مشکلاتش را می داند می تواند ارتباط آنها را دچار مشکل جدی کند، توصیه این است که درارتباطات یا صحبتهایی میان مربی و خانواده میشود، اگر دانشآموز اطلاع پیدا نکند بهتر است.
برای برقراری ارتباط مربی با خانواده ها، ساز و کار پیشنهادی شما کدام است
ببینید، یک وقت منِ مربی میروم با خانواده ارتباط برقرار می نم، یک وقت هم هست خود آن خانواده میآید. اگر قرار باشد ما خودمان را به عنوان مربیِ دانشآموز به خانواده ها معرفی کنیم در یک جلسه عمومی این موضوع اگر انجام بشود و باعث شناخت متقابل از هم بشویم خب گزینه بسار بهتری ست که باعث می شود خانواده ها گام دوم را بردارند و برای حل مشکلات به سمت منِ مربی مطرح میکنند.
در پایه هشتم و نهم خیلی برای من این اتفاق افتاده که تغییرات سبک رفتاری دانش آموز اهالی خانواده و بخصوص والدین را مستأصل می کند و همین چند روز پیش بود که والدین دانش آموزی آمده بودند و از دست فرزندشان گریه می کردند، این استیصال بخاطر همان موضوع عدم اطلاع از مسائل تربیتی بود که خدمتتان عرض کردم و فضایی که بنده ایجاد کردم برای آمدن خانواده به سمت مربی در نهایت منجر به حل و رفع مشکل آن خانواده و آرامش آنها شد
گزینه دیگری هم هست، یادم می آید ما یک زمانی تصمیم گرفته بودیم برای این که با خانواده دانشآموزان و فضای زندگیشان آشنا شویم به خانه آنها برویم و برای این کار یک زمانی را هماهنگ میکردیم که همه اعضاء خانواده در خانه باشند من به عنوان مربی میرفتم خانه دانشآموزان، خب وقتی که وارد خانه میشوی خیلی از چیزها را میتوانید از نزدیک ببینید و این گزینه هم به نظرم سخت و وقت گیر هست اما نتیجه هم می دهد
موضوعی که این جا خیلی اهمیت دارد این است که حریم و مرز حضور مربی در مسائل خانوادگی دانشآموز تا کجاست؟
ج: خیلی مسائل شخصی خانوادهها برای مربی فایده ای ندارد. مثلاً این که ما شغل پدر را بدانیم، شغل مادر را بدانیم، میزان تحصیلاتشان را بدانیم، تعداد افراد خانوادهشان و میزان تحصیلات خانوادهها بدانیم و میزان پایبندیشان را به مسائل دینی و مذهبی را بدانیم کافی ست اینها باعث میشود ما شناخت بهتری از فضایی که یک دانشآموز توی آن نفس میکشد به دست بیاوریم. ما خیلی نباید وارد مسائل خصوصی و شخصی بشویم. مثلاً من فرض کنید که بپرسم شما چقدر در ماه درآمد دارید، این خیلی مهم نیست. همین که کلاً بدانیم وضع مالیشان خوب هست یا متوسط است همین کفایت میکند.
طریقه تهیه این اطلاعات هم قطعاً در اینمیان مهم است، این که مثلاً یک دانشآموزی ده، دوازده ساله در اتحادیه از او مسائل خانوادگی اش پرسیده بشود صحیحتر است یا نه همین اطلاعات را مستقیماً از خانواده ها با دعوت کردن یا رفتن به منزل آنها دریافت کرد؟
ج: ما در فرمهای ثبتنام بخشی از این اطلاعات را از بچهها میگیریم. اطلاعاتی را که لازم هست. بهتر است که در قالب یک فرم به دانش آموزان داده شود تا در خانه پر کنند ، بعضاً هم اگر سؤال خاصی بود خود مربی بپرسد. چون اگر ما بخواهیم از خانواده اطلاعاتی را بگیریم زمانبر است و زمان زیادی از ما میگیرد و معلوم هم نیست که خیلی از موارد هم این کسب اطلاع انجام بشود.
این پرسش از دانش آموزان برای خانوادهها ایجاد حساسیت نمیکند ؟
برای من در طول این سالها مورد خاصی پیش نیامده. حالا والدین بعضی از بچهها که موقع تبت نام با آنها به اتحادیه می آیند به بعضی سوالات یک حساسیتهایی نشان میدهد ولی این درصدش خیلی کم هست. در غالب موارد مشکلی پیش نمیآید.
نکته آخر
ممنونم از دست اندرکاران نشریه راه نما که این فرصت را برای بنده فراهم کردند که در خدمت مربیان مخلص سرتاسر کشور باشم. و برای شما و آنها آرزوی موفقیت می کنم