جستاری دربارۀ بایسته‌های تربیتی یک مربی
تربیت از جمله اموری است که سهل ممتنع به نظر می‌رسد. از سویی ریزه کاری‌هایی در این عرصه وجود دارد که جز با نگاه تیزبینانه نمی‌توان به آن دست یافت و از سوی دیگر، چنان در دسترس است که گویی آسان‌تر از آن وجود ندارد. شاید اهمیت مسئلۀ تربیت را از اسم مقدس «ربّ» بتوان درک کرد که از جمله اسامی خاص باری تعالی است. این نکته حاکی از جایگاه و ویژگی یک مربی تربیتی نیز هست.
با وجود آنکه در ادبیات قرآن کریم، اشاره‌ای به کلمۀ مربی نشده است، اما نقش انبیاء و اولیاء الهی به عنوان مربیان، کاملاً روشن و واضح است. مختصر آنکه مربی تربیتی، خواه ناخواه جانشینی کسانی را بر عهده دارد که در بین مردم زمانۀ خود دارای بالاترین سطح آگاهی‌ها و ویژگی‌های اخلاقی و انسانی بوده‌اند.
شاید مهم‌ترین ویژگی مربیان بشر را باید مسئلۀ علم و آگاهی دانست؛ چنان‌که در آیات مختلف، مسئلۀ تعلیم مردم و مؤمنین به عنوان یکی از تلاش‌های محوری انبیاء مطرح شده است. بدیهی است که تعلیم کتاب و حکمت با این مقدمه است که معلم و مربی، خود به موضوع تعلم، دانش کافی و وافی داشته باشد و إلا صلاحیت تعلیم و آموزش و تربیت را نخواهد داشت.
در این نوشتار به مواردی مختصر به بایست‌های علم و آگاهی یک مربی اشاره می‌شود:
۱ ضرورت آگاهی مربی از هدف تربیتی
آگاهی از هدف روشن و دقیق و حساب شده، مهم‌ترین و محوری‌ترین نقطۀ عزم یک مربی است. اگر مربی توانایی شناخت هدف را نداشته باشد، دچار سردرگمی تربیتی خواهد شد. گاهی برخی از مربیان بدون کسب آگاهی وارد این حیطه می‌شوند که پس از مدتی، هم خود و هم متربی را دلسرد می‌کنند. شاید دلیل تکرار فراوان مسئلۀ توحید و هم‌چنین ایمان و عمل صالح در سراسر قرآن کریم همین نکته است. هدف سعادت بخشیدن برای بشر، یک وظیفۀ الهی آشکار برای همۀ انبیاء و اولیاء قرار داده شده است.
۲ ضرورت علم مربی به روش‌های تربیتی
عصر مدرن، عصری است که روش‌های تربیتی مختلف، زمینه‌ساز ظهور و بروز کنش‌ها و واکنش‌های اجتماعی است. حضور رسانه‌های مختلف، از تلوزیون و اینترنت و شبکه‌های مجازی به موازات مربیان انسانی، در عین ایجاد پیچیدگی، زمینه را برای استفاده از خلاقیت‌های فکری فراهم کرده است. آگاهی مربی از آخرین متدهای تربیتی، راه حل‌های قوی‌تری را می‌تواند برای ارائۀ یک روش حساب شده‌تر فراهم کند. در عین حال، خلاقیت مربی در ارائۀ روش، ضروری است. این مسئله دو نقطۀ مثبت به همراه دارد: یکی تقویت خود مربی و دوم تعلیم خلاقیت به متربی.
۳ ضرورت آگاهی از طیف مخاطب تربیتی
مخاطب شناسی، راهبردی اساسی در پیمودن یک روش تربیتی است. هر چقدر مربی نسبت به مخاطبان خود آگاهی و شناخت عمیق‌تری داشته باشه، زمینه برای تعمیق و نهادینه سازی نگرش‌های تربیتی، بیشتر فراهم خواهد شد. قرآن دربارۀ تفاوت روشی امت‌ها می‌فرماید: «لِکلٍُّ جَعَلْنَا مِنکُمْ شرِْعَهً وَ مِنْهَاجًا»(مائده(۵):۴۸)؛ برای هر امتی روش و مشی و قاعدۀ متفاوتی قرار داده شده است.
این تفاوت روش‌ها، خواه ناخواه فضای ارتباطی با مخاطب را متغیر خواهد کرد. حتی شناخت بهتر از نوع روحیات منطقه‌ای و محله‌ای، زمینه ساز تأثیرگذاری بیشتر است. در عرصۀ تبلیغ دانش‌آموزی، مثلاً نوجوانان مدارس تیزهوشان به دلیل هوش بالاتر، نوعاً سؤالات دقیق‌تر و با اهمیت‌تر خواهند داشت. بر خلاف مدارس عمومی که طیف سؤالات حول بعضی بحران‌های نوجوانی می‌گردد. حتی تعداد دانش‌آموزان در سر کلاس، زمینه ساز تفاهم متفاوت است.
۴ خودآگاهی از توانایی‌های شخصی
بسیاری از مربیان بدون در نظر گرفتن توانایی‌های خود، مسئولیت امور تربیتی دسته‌ای از مخاطبین را بر عهده می‌گیرند. در حالی که آسیب چنین کسانی در عرصۀ تربیتی کم نخواهد بود. گاهی به دلیل همین عدم شناخت، ممکن است مربی نتواند از پس نیازهای مخاطبین خود برآید که در این صورت، جایگاه مربی به سادگی دچار تزلزل خواهد شد.
