جامعۀ روحانیت مبارز تهران
جامعۀ روحانیت مبارز، یک تشکل دینی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی متشکل از جمعی از روحانیان است که با شعار «حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران» تشکیل شد. این تشکل پیش از انقلاب و هم اکنون، در فضای سیاسی و اجتماعی ایران نقش پررنگی داشته و دارد.
تاریخچه
الف. پیش از انقلاب
هستۀ اولیۀ جامعۀ روحانیت مبارز در سال ۱۳۵۶ و با توصیۀ امام خمینی، مبنی بر لزوم هماهنگی نیروهای مسلمان در مبارزه با حکومت شاه و با تشویق و حمایت شهید مرتضی مطهری، ایجاد شد.۱ از آن پس، غالباً برنامه‌ریزی راهپیمایی‌ها، سخنرانی در مساجد، تهیۀ شعارها و هماهنگی و سازماندهی مبارزه بر ضد حکومت پهلوی، برعهدۀ جامعۀ روحانیت مبارز بود.۲
آیات و حجج اسلام شهید بهشتی، شهید مطهری، شهید باهنر، شهید مفتح، شهید شاه‌آبادی، شهید محلاتی، مرحوم مهدوی‌کنی، مرحوم هاشمی رفسنجانی، مرحوم عمید زنجانی، مرحوم هزاوه‌ای همدانی، ملکی، خسروشاهی، عرفانی، موحدی کرمانی، ناطق نوری، کروبی و موسوی خوئینی‌ها، جزء هیئت موسس این تشکل بودند.
ب. در پیروزی انقلاب
در دوم بهمن ۱۳۵۷، دفتر امام خمینی(ره) در پاریس، اعلام کرد که ایشان روز پنج شنبه ۵ بهمن از پاریس به مقصد تهران حرکت خواهند کرد. در روز چهارم بهمن به دستور بختیار، فرودگاه مهرآباد با استقرار تانک‌ها و زره‌پوش‌ها اشغال نظامی شد. در اعتراض به این اقدام دولت بختیار، حدود چهل نفر از روحانیون مبارز و انقلابی، در مسجد دانشگاه تهران تحصن کردند که بسیاری از آنان، از اعضای جامعۀ روحانیت مبارز بودند. این تحصّن مورد حمایت و استقبال شدید مردم و مراجع تقلید واقع شد و پس از چهار روز، در نهایت شرایطی را به وجود آورد که بالاخره دولت بختیار را مجبور ساخت به بستن فرودگاه‌ها پایان بخشد و به اجبار قدمی دیگر به عقب رود.
تأسیس کمیتۀ استقبال
کمیتۀ استقبال از امام، سوم بهمن ۱۳۵۷ تشکیل شد. مهم‌ترین وظیفۀ این کمیته، تهیۀ برنامۀ استقبال و برنامه‌ریزی برای اجرای آن بود. حساس‌ترین بخش این برنامه، حفظ امنیت جانی امام در فرودگاه و در طول مسیر حرکت ایشان از فرودگاه تا بهشت زهرا بود. از جمله اعضای ستاد مرکزی کمیتۀ استقبال، شهیدان مطهری، مفتح و فضل‌الله محلاتی، از اعضای اصلی جامعه روحانیت مبارز بودند.۳
ج. پس از انقلاب
پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، جامعۀ روحانیت مبارز یکی از تشکل‌های سیاسی مؤثر و با نفوذ ایران بود. این تشکل در خبرگان قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی، سیستم قضایی کشور و… حضوری فعال داشته است. هم‌چنین کاندیداهای مورد حمایت این تشکل تا سال ۱۳۷۶، در شش دورۀ نخست انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، پیروز شدند.۴
برخی از مناصبی که اعضای این تشکل پس از پیروزی انقلاب برعهده داشته‌اند، عبارت است از:
- در شورای انقلاب، شش تن از اعضای جامعه روحانیت (شهید مطهری، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، آیت‌الله موسوی اردبیلی، شهید باهنر، آیت‌الله مهدوی‌کنی، آیت‌الله خامنه‌ای و شهید بهشتی) حضور داشتند.
- ریاست قوۀ قضائیه در دو دورۀ متوالی (۱۳۷۱ـ ۱۳۷۸) برعهدۀ آیت الله یزدی (عضو شورای مرکزی جامعۀ روحانیت مبارز) بود.
- ریاست مجلس شورای اسلامی در دورۀ اول و دوم با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و در دورۀ چهارم و پنجم با علی‌اکبر ناطق‌نوری بود.
- آیات مهدوی‌کنی، محمد یزدی و امامی کاشانی از فقهای شورای نگهبان قانون اساسی، از اعضای برجستۀ این تشکل بودند.۵
اولین انشعاب در تشکل
در فروردین ۱۳۵۸، حزب جمهوری اسلامی -که پنج تن از اعضای شورای مرکزی جامعۀ روحانیت مبارز، در رأس آن قرار داشتند- تشکیل شد و همین امر سبب شد تا به تدریج میان حزب جمهوری و جامعۀ روحانیت اختلافاتی پدید آید. اوج این اختلافات، در انتخابات نخستین دورۀ ریاست جمهوری بر سر معرفی نامزدهای ریاست جمهوری رخ داد که جامعۀ روحانیت مبارز از بنی‌صدر حمایت نمود.۶
جدایی تاریخی
در سال ۱۳۶۶ اختلافاتی درون این تشکل رخ نمایاند و همین امر، باعث شد تا یک جدایی تاریخی در این تشکل ایجاد شود. برخی از اعضای جامعۀ روحانیت مبارز از آن خارج شده و «مجمع روحانیون مبارز» را تأسیس کردند. این امر با اجازه و تأیید امام خمینی صورت گرفت. این دو تشکل از این پس در فضای سیاسی ایران، به عنوان دو رقیب جدی محسوب می‌شدند و لقب جناج چپ و راست را به خود گرفتند. در تعاریف سیاسی، جامعۀ روحانیت مبارز استان تهران را راست اسلامی و سپس راست سنّتی خواندند. پس از تغییر نام جریان‌های راست و چپ اسلامی به اصول‌گرا و اصلاح‌طلب، جامعۀ روحانیت جزء تشکل‌های اصول‌گرا به شمار می‌آید. سایر گروه‌های سیاسی فعال در داخل نظام، متحد یکی از این دو محسوب می‌شوند.۷
در سال‌های اخیر، جامعۀ روحانیت مبارز در کنار تشکل‌های همسوی خود (از جمله حزب مؤتلفه اسلامی، جامعۀ اسلامی مدرسین، انصار حزب‌الله، جامعۀ اسلامی دانشگاهیان و انجمن‌های اسلامی اصناف بازار تهران) نقش مهمی در تحولات سیاسی ایران داشته است.۸
تا سال ۱۳۹۳، آیت‌الله مهدوی‌کنی دبیرکل جامعۀ روحانیت مبارز بود و با درگذشت ایشان، گزینه‌هایی چون آقایان موحدی کرمانی، هاشمی رفسنجانی، ناطق نوری و حسن روحانی، برای دبیرکلی این نهاد مطرح شدند. در نهایت در جلسه‌ای که در تاریخ ١١ آذر ١٣٩٣ با حضور اعضای جامعه برگزار شد، آیت‌الله محمدعلی موحدی کرمانی به اتفاق آرا، دبیرکل جامعۀ روحانیت مبارز شد.۹
اهداف
طبق اساسنامۀ جامعۀ روحانیت مبارز، اهداف این جامعه به شرح ذیل است:
- سازماندهی روحانیت شیعه، رشد و اعتلای آن،
- تحکیم مبانی انقلاب اسلامی و دفاع همه‌جانبه از دستاوردهای آن و تقویت نظام جمهوری اسلامی،
- حمایت همه‌جانبه از اندیشۀ فرهنگی سیاسی حضرت امام و اصل مترقی ولایت فقیه،
- گسترش فضایل اخلاقی در جامعۀ اسلامی،
- ارشاد اقشار مختلف مردم و گروه‌های فعال سیاسی اجتماعی، از طریق تبیین وظایف شرعی،
- نظارت بر عملکرد مسئولین نظام و نقد دلسوزانۀ آنان در جهت تحقق اصل «النصیحه لائمه المسلمین»،
- ارتباط با روحانیت سایر مذاهب اسلامی و همکاری با کلیۀ مراکز اسلامی در جهت تحقق اهداف دینی،
- تعامل مثبت و سازنده با ادیان الهی در جهت کاهش آلام جهانی و تحقق صلح،
- تأسیس مؤسسات عام‌المنفعه.
اساسنامۀ جامعۀ روحانیت مبارز در سال ۱۳۵۷ تدوین شد و بعدها چندین بار بازبینی شده و تغییر کرد و سرانجام در تاریخ ۲۹ مرداد ۱۳۷۵، آخرین تغییرات در اساسنامه صورت گرفت و نام آن به «جامعۀ روحانیت مبارز استان تهران» تغییر یافت. این اساسنامه هشت فصل و ۲۴ ماده دارد.۱۰ البته بخشی از این اساسنامه که در ابتدای امر تصویب شده بود، قلمروی فعالیت این تشکل را کل کشور قرار داده بود۱۱ و پس از تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بسیاری از بندهای این اساسنامه، چون در حوزۀ وظایف نهادها و سازمان‌های دولتی بود، منتفی گردید.۱۲
چارت تشکیلاتی
چارت تشکیلاتی این تشکل عبارت است از:
هیئت مؤسس،
شورای مرکزی،
دبیرکل،
هیئت اجرایی،
هیئت داوران،
شورای مناطق.۱۳
دیدگاه‌ها
جامعۀ روحانیت از لحاظ سیاسی، ولایت‌فقیه را محور نظام و ستون انقلاب می‌داند و مشارکت مردم را در حکومت از جنبه تکلیف نگاه می‌کند و شرکت در انتخابات را واجب شرعی می‌شمرد و مهم‌ترین وظیفه شرعی هر مسلمان را تلاش در جهت استقرار و سپس حفظ حکومت اسلامی می‌داند.۱۴
دیدگاه این تشکل دربارۀ مسایل اقتصادی، طرفداری از اقتصاد بازار آزاد و واگذاری کارها به بخش خصوصی و مردم است و همواره از دولتی شدن اقتصاد، انتقاد کرده است.۱۵
پی‌نوشت‌ها:
(۱) راهوار منفرد، کریم: «احزاب، تشکل‌ها و جناح‌های سیاسی ایران امروز، از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۷۵»، تهران، ۱۳۸۲، ص۱۰۸.
(۲) ظریفی‌نیا، حمیدرضا: «کالبد شکافی جناح‌های سیاسی ایران، ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۸»، تهران، ۱۳۷۸، ص۸۹.
(۳) پایگاه اینترنتی شخصیت نگار، به آدرس: shakhsiatnegar.com
(۴) دارابی، علی: «سیاستمداران اهل فیضیه: بررسی، نقد، پیشینه و عملکرد جامعه روحانیت مبارز تهران»، تهران، ۱۳۷۹، ص۱۹۳.
(۵) همان، صص۱۵۱-۱۵۷.
(۶) عمید زنجانی، عباسعلی: «روایتی از انقلاب اسلامی ایران، خاطرات عباسعلی عمید زنجانی»، تدوین: محمدعلی حاجی بیگی کندری، تهران، ۱۳۷۹، صص۲۵۲-۲۶۱.
(۷) ظریفی‌نیا، پیشین، ص۸۸.
(۸) شادلو، عباس: «اطلاعاتی درباره احزاب و جناح‌های سیاسی ایران امروز»، تهران، ۱۳۷۹، ص۲۰.
(۹) پایگاه خبری جامعۀ روحانیت مبارز، به آدرس: rohaniatmobarez.ir
(۱۰) پایگاه اینترنتی شخصیت نگار.
(۱۱) راهوار منفرد، پیشین، ص۳۱۷ و ۳۱۸.
(۱۲) عمید زنجانی، پیشین، صص۲۴۵-۲۴۹.
(۱۳) پایگاه اینترنتی شخصیت نگار.
(۱۴) لاریجانی، محمدجواد: «مواضع جامعه روحانیت مبارز»، اخبار، شمارۀ۱۴۲، ۳/۱۰/۱۳۷۴، صص۱-۴؛ و راهوار منفرد، پیشین، صص۱۶۶-۱۶۸.
(۱۵) لاریجانی، پیشین.
