هنری به نام مشاوره

کلیات راهنمایی و مشاوره (۱)                                  

یک روز در درس فنون مشاوره از استاد امینی پرسیدم، چرا شما مشاور شدید؟

   دکتر امینی گفت: من معلم دروس ادبیات فارسی در مقطع دبیرستان بودم. بعضی از بچه‌ها در مورد مسائل و مشکلات درسی و خانوادگی خودشان از من مشاوره می‌خواستند و من هم دریغ نمی‌کردم. یکی از شاگردانم (حمید) که به علت وقفه در تحصیلش چند سال از هم‌کلاسی‌هاش بزرگتر بود، در مورد ارتباطش با دختر همسایه (مریم) چند بار با من صحبت کرد و گفت قصد ازدواج داره. بعد از مدتی به حمید گفتم اگر واقعا قصد ازدواج داری با خانواده‌ات مطرح کن. چند روز بعد، حمید با ناراحتی به من گفت: هرچه با خانواده صحبت کردم نتیجه‌ای نداشت، مادرم کاملا مخالف است، نمی‌دانم چه کار کنم. در جوابش گفتم اگر مطمئنی که مادرت راضی نمی‌شود هر چه زودتر این ارتباط را قطع کن، هم برای خودت بهتره و هم برای مریم. حمید گفت خیلی برام سخته، اما نامه‌‌ها و عکسهاش را برمیگردونم و واقعیت را بهش میگم. چند روز بعد حمید با اضطراب شدیدی آمد و گفت آقا بدبخت شدم دیروز که امانتی‌ها را به مریم پس دادم باورش نمی شد و خیلی حالش بد شد.دیشب از ناراحتی مقداری سم خورده برای اینکه خودکشی کنه. الان بیمارستانه و حالش خوب نیست…

   استاد امینی گفت بعد از این قضیه فهمیدم که مشورت دادن اشتباه، چقدر ممکن است مضر باشد تا جایی که جان یک نفر را تهدید کند. سالهای بعد با توجه به علاقه فراوانی که  به مشاوره داشتم تحصیلاتم را در این زمینه ادامه دادم و الان در خدمت شما هستم .. 

    با توجه به داستان بالا می‌توان گفت: اگر چه مشاوره امری ضروری، مفید و خدمت به مردم است ولی دارای ظرافت و حساسیت بالایی است. سخنان و راهکارهای مشاور مانند داروی طبیب است. اگر دارو به نحو صحیح تجویز و مصرف گردد باعث بهبودی و سلامتی می‌شود و در غیر این صورت ممکن است بر وخامت اوضاع مریض بیافزاید و یا حتی به وی صدمه شدیدی برساند که قابل جبران نباشد. از این رو کسی که می‌خواهد راهنمایی و مشاوره بدهد باید همه جوانب را در نظر بگیرد و همه گفته‌هایش با دقت کافی و بصیرت باشد.

   ما قصد داریم در این سلسله نوشتارها با توجه به نیاز مخاطب، مباحث کلی و کاربردی راهنمایی و مشاوره را با بیانی ساده و روان مطرح کنیم. این مجموعه برای کسانی که علاقه‌مند به این رشته هستند ولی به صورت تخصصی دنبال نکرده‌اند مفید خواهد بود و امیدواریم برای مبتدیان این رشته نیز مقبول واقع شود.

نیازمندی به مشاوره

  اکثر افراد بشر، در طول زندگى و یا پاره اى از مراحل زندگیشان ، با مشکلات و مسایل روانى و رفتارى ، رو به رو بوده اند و براى حل آنها به رهبران، دانشمندان دینى و معلّمان مراجعه مى کرده اند. اما امروز با توجه به تنوع نیازها و پیچیده شدن جامعه بیش از گذشته ، مردم به مشاوره و راهنمایى نیازمندند. انسان معاصر در متن پر زرق و برق زندگى مدرن ماشینى، دچار اختلالات ‏مختلف روحى – روانى و نابهنجاریهاى خُلقى – رفتارى همراه با احساس ناآرامى روزافزون گردیده است، امّا همواره تلاش داشته بر مشکلات و شرایط نامطلوب فائق آید و در این راه از راهنمایى و مشاوره افراد مورد اعتماد و دانا بهره‏ جسته است. امروزه نیاز به مشاوره با توجه به مسائل بى‏شمارى که در حوزه‏هاى مختلف وجود دارد، ضرورتى تردیدناپذیر است. چون هر انسانى درمى‏یابد در لحظه‏هایى از زندگى به تنهایى از عهده حل مسائل خود برنمى‏آید، از این‏رو، نیاز به مشاوره و رجوع به متخصص را در خود احساس مى‏کند.

   اگر چه انسانها از زمانهای بسیار دور با مفهوم این دو واژه آشنا بوده‌اند ولی کمتر از  یک قرن است که به صورت تخصصی، راهنمایی و مشاوره مورد بررسی قرار گرفته‌اند. برای دستیابی به تاریخچه راهنمایی و مشاوره میتوانید به کتابهایی با همین عنوان مراجعه کنید.[۱]  

مفهوم شناسی راهنمایی و مشاوره

   راهنمایی در لغت به معنای هدایت و رهبری کردن است و در اصطلاح، تعاریف متنوعی برای آن ارائه شده که به یک تعریف بسنده می‌کنیم. راهنمایی جریان یاری دهنده‌ای است که از طریق سلسله فعالیتهای منظم و سازمان یافته به رشد متعادل و همه جانبه انسان می‌انجامد و موجبات بهره‌‌گیری از حد‌اکثر توانایی‌های بالقوه فرد را فراهم می ‌آورد.[۲]

   مشاوره در لغت از ریشه شور است و شور به معناى استخراج ، به دست آوردن و کشف کردن است[۳].

مشاوره به مفهوم اصطلاحی و رایج خود فرآیندی فراتر از شور و مشورت ساده ای است که معمولا بدون هیچگونه تعهد و الزامی نسبت به عناصر و لوازم مشاوره صورت می پذیرد. مشاوره در مفهوم اصطلاحی خود صرفا به معنای مشورت دادن به مراجع و اظهارنظر راهنمایانه برای او در مورد یک مسئله و یا یک مشکل نمی باشد، مشاوره درواقع یک جریان است و فرآیندی است که سرمرحله آغازین، میانی و پایانی را در بر می‌گیرد. در حالی که یک مشورت دهی ساده، غالبا به دلیل عدم برخورداری از رابطه ای پایدار و مستمر، در حد راهنمایی معنا و مفهوم می یابد. در مشاوره براساس ارتباطاتی هماهنگ به نوعی تعامل و همکاری می‌پردازند که نتیجه آن تقویت، تکمیل، تغییر، تصحیح جنبه های رفتاری و شناختی مخاطبان خواهد بود.[۴] 

 

جایگاه راهنمایی و مشاوره

   راهنمایی و مشاوره جزو علوم انسانی است و چون محور پژوهش این علم، انسان و ابعاد وجودی اوست از این‌رو دارای موضوعات دقیق و پیچیده است. امام خمینی (رحمه الله) می‌فرماید: اسلام عمیق تر از همه جا و از همه مکتب ها راجع به امور انسانى و راجع به امور تربیتى مطلب دارد که در راس مسائل اسلام است.[۵]

   راهنمایی و مشاوره از مسائلی است که بسیار مورد تأکید منابع دینی قرار گرفته است. رهبران دینى  نخستین  راهنمایان و مشاوران الهى هستند. خداوند متعال از ابتدای خلقت ، با برگزیدن انبیا به راهنمایی و هدایت انسان پرداخته است. چنانچه در قرآن میفرماید: ( و لکل قوم هاد)[۶]، یعنی برای هر قومی راهنمایی است. تنها هدف خداوند از فرستادن انبیا و کتب آسمانی راهنمایی انسان به مسیر درست است. آنقدر این مسأله مهم است که در نماز واجب بارها این جمله را می‌گوییم: (اهدنا الصراط المستقیم)[۷]، یعنی خدایا ما را به راه راست راهنمایی کن.

در حدیثی از پیامبر اکرم در مورد ضرورت مشاوره چنین آمده است: (ما یستغنى رجل عن مشوره)، یعنی هیچ فردى از مشاوره بى نیاز نیست.[۸]

   پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) ضمن پرداختن به مشاوره و راهنمایى ، مردم را با اصول مشاوره و راهنمایى ، ویژگیهاى مشاور و راهنما و مسؤ ولیتهاى آنان و هدفهاى مشاوره و راهنمایى و روشهایى که مى تواند امر مشاوره را تسهیل کند و زمینه هدایت به اهداف را فراهم سازد، بیان کرده اند و نظام مشاوره اى مختص به مکتب اسلام را ترسیم نموده اند.[۹]

    امروزه فرایند راهنمایى و مشاوره در مفهوم حرفه‏اى، گسترش نهادمند پیدا کرده است ‏و به عنوان حرفه‏اى یاورانه و مؤثر در ارگانهاى دولتى و مردمى، رسمى و آزاد در سطح‏ جامعه به خدمات مى‏پردازد.[۱۰]

 

اهداف راهنمایى و مشاور

   هدف کلى از راهنمایى و مشاوره، شناخت تواناییها و استعدادهاى بدنى، روانى، عاطفى،عقلى، اجتماعى، اخلاقى و معنوى افراد و کمک به رشد همه جانبه و پیشگیرى از ابتلا به مشکلات روحى و روانى است. مشاوره و راهنمایی اسلامى، سعى مى‏کند کیفیت زندگى مفید و خالى از مشکل‏را به افراد بیاموزد و از آنان شخصیتى بسازد که بتوانند به خوبى با خود، دیگران و محیط وخالق هستى ارتباط صحیح برقرار کنند.

   هدف کلى راهنمایى و مشاوره از منظر علمى عبارت است از: مساعدت و ایجاد تسهیلات ‏لازم در انجام وظیفه و عملکرد مؤثرى که در جریان رشد و توسعه در طول زندگى و با تأکید برجنبه‏هاى مثبت رشد و قابلیت انطباق فرد و آشنایى او با مسایل رشد و توسعه انجام مى‏گیرد.[۱۱]

 

[۱] . ر.ک . فقیهی، علی نقی، مشاوره در آیینه علم و دین – عبداللَّه شفیع آبادى، مقدمات راهنمایى و مشاوره

[۲] . عبداللَّه شفیع آبادى، مقدمات راهنمایى و مشاوره، ص ۲۹ – ۳۱٫

[۳] . ر . ک : راغب اصفهانى ، المفردات فى غریب القرآن ، ص ۲۷۰

[۴] – رهنمایی، سید احمد: آشنایی با اصول و فنون مشاوره، صص ۲۰-۲۲

[۵] . سخنان امام در تاریخ ۸/۹/۱۳۶۰

[۶] . سوره رعد آیه ۷

[۷] . سوره حمد آیه ۵

[۸]. پاینده، ابو القاسم‏، نهج الفصاحه، حکمت ۱۶۳۷

[۹] . فقیهی، علی نقی، مشاوره در آیینه علم و دین، ص ۱۶

[۱۰] . صافى، احمد، سازماندهى و اداره خدمات راهنمایى و مشاوره، ص ۲۸٫

[۱۱] . شریفى‏نیا، محمدحسین، مبانى روش‏هاى مشاوره بالینى، مجله حوزه و دانشگاه، سال هفتم، شماره ۳۱٫