کلاسی با طعم خلاقیت

آشنایی با مهارت شیوه بیان احکام                                                      

این روزها یکی از دغدغه‌­های بزرگ مربیان این است که چگونه نوجوان و جوان را بدون خستگی و فرار در کلاس­ هایی همچون احکام و اعتقادات بنشانیم؟ چگونه او مجذوب احکام و مباحث احکامی می شود؟

یکی از کارهای مدرنیته و جهان دیجیتال، ارائه شیوه­های جذاب و نوین برای مجذوب کردن انسان­ها است. برای این که فرد یا افرادی را مجذوب و یا شیدای موضوعی کنند از چند قانون کلی پیروی می­نمایند. اول، شناخت مخاطب به لحاظ ویژگی­ها و نیازها. دوم، نسبت موضوعات با جامعه هدف(مخاطب) و سوم، چگونگی ارتباط برقرار کردن میان مخاطب و موضوعات مورد نظر. این قوانین، برای همه موضوعات، لحاظ می­شود -حتی در مباحث احکامی- اگر برای مربی، هرکدام از این قوانین در بیان مباحث احکام مجهول باشد نمی­تواند متربی و مخاطب خود را حفظ کند. به طور مثال اگر مربی مخاطب را بشناسد و بداند چه موضوعاتی از احکام بدرد او می خورد؛ اما در چگونگی بیان احکام و ارتباط برقرار کردن موضوعات احکامی با متربیان دچار ضعف و مشکل باشد نمی­تواند متربی خود را در کلاس حفظ کند. پس مربیان باید شیوه ­هایی را برای بیان احکام، اتخاذ و یا حتی ابداء نمایند. برای بیان احکام بالغ بر ۳۰ روش وجود دارد که به برخی از آن ها  اشاره می­کنیم تا مربیان بتوانند از آ­ن­ها برای بیان احکام به صورت عمومی و اختصاصی استفاده کنند.

شیوه های بیان احکام

عمومی

الف) روش نکته‌­ای

 در این روش مربی، مهم­ترین دانستنی­های موضوع مورد نظر را به صورت نکته های کوتاه بیان می­کند. برای اجرای این شیوه، توجه به چند نکته لازم است: نکات باید جدید، کوتاه، گویا و متناسب با موضوع و مخاطب باشد. برای مثال مربی بگوید:چند نکته درباره عطر ۱٫ استعمال عطر در آغاز روز و نیز روزهای جمعه و سایر اعیاد همچنین در نماز و برای ورود به مسجد مستحب است. ۲٫هزینه کردن برای عطر مستحب است و اسراف به شمار نمی­رود. ۳٫ عطر هایی که از کشورهای غیر اسلامی وارد می­شود در صورت عدم علم به نجاست پاک است. ۴٫ عطر زدن زن برای نامحرم حرام است. ۵٫بوییدن عطر  و گیاهان معطر برای معتکف حرام است.

ب)روش معیاری، در این شیوه  مربی به مخاطب معیارهایی می­دهد تا بتواند در موارد مشابه تکلیف خود را بدست آورد. به طور مثال در بدست آوردن معیارهای موسیقی حرام، مربی بگوید: زمانی موسیقی حرام می­باشد که در انسان، میل به بیکاری، ابتذال، بی­حالی و واخوردگی، غافل کننده از معنویت و یاد خدا، تحریک و تشویق به گناه و شهوترانی ایجاد کند. متربی در مواجه هر یک از این موارد به تنهایی می تواند حکم موسیقی را بیابد.

ج)روش پرسش و پاسخی

 از بهترین شیوه­های بیان احکام، شیوه سئوالی است که مربی، با طرح پرسش هایی، از موضوعات متنوع، فضای جلسه را آماده شنیدن احکام می کند. البته این شیوه را به گونه­های مختلفی می­شود مطرح کرد. به طور مثال به روش یک پرسش و یک جواب؛ مربی می­پرسد: شباهت غسل جبیره­ای با وضوی جبیره­ای چیست؟ سپس جواب دهد، هر دو را نمی توان ارتماسی انجام داد. یا روش یک مسأله و چند پرسش که مربی در این شیوه، مسأله خاصی را بیان و به دنبال آن، فروعات آن مسأله را با الهام از توضیح المسائل و استفتائات مطرح می­کند. مثلا در بحث مسح، مربی یک مسأله مطرح می­کند. مانند سر و پاها باید با همان تری آبِ وضو که در دست مانده است، مسح شود. ذیل این مسأله پرسش­هایی را ارائه دهد. نظیر با کدام دست می تواند مسح سر و پا انجام دهد؟ اگر هنگام مسح سر، رطوبت کف دست با رطوبت پیشانی مخلوط شد، تکلیف چیست؟ و سئوالات دیگر.

د) شیوه وارونه

یکی از شیوه های کاربردی است که مربی می­تواند تصویری غلط از یکی از احکام مورد نیاز را بیان کند و سپس مسأله صحیح را بگوید. برای مثال، بسیارند جوانانی که برای سفر زیارتی و تفریحی، اسباب نارضایتی پدر و مادر خود را فراهم می کنند و نمازشان را در سفر شکسته می خوانند. در حالی که سفرشان، سفر معصیت به شمار می­رود و باید نماز را در این چنین سفری تمام بخوانند. سفری که اسباب آزار پدر و مادر باشد حرام است. از دیگر شیوه­هایی که می توان نام برد، شیوه الفبایی، قرآنی، مقایسه­ایی، سه بعدی، عددی، علمی، پانتومیم، ترکیبی، استدلالی و تحلیلی، مشاهده­ای، آیا می­دانید، نموداری و…. است.

اختصاصی

الف) روش مسابقه­‌ای

 در این شیوه مربی مجموعه­ای از سئوالات را به صورت تستی و تشریحی، انتخاب نموده و در یک مسابقه حضوری بین متربیان مطرح می­نماید. مثلا نماز جماعتی که نُه قنوت دارد؟ نماز عید فطر. از سرگرمی های حرام و گناهان کبیره است؟ قمار و…

ب) شیوه حدس بزنید

 در این شیوه، مربی برای هر موضوعی از موضوعات احکام، از مخاطبان می­خواهد حدس بزنند کدام گزینه صحیح است(البته ممکن است چند گزینه صحیح باشد). برای نمونه؛ مربی بر روی تخته بنویسد که درکدام حال نماز ساقط است؟ الف) دسترسی نداشتن به آب و خاک؛ ب) آتش سوزی؛ ج)در حال بیماری؛ د) درحال غرق شدن؛ و از دانش آموزان سئوال کند کدام گزینه صحیح است؟

ج)روش لطیفه‌­ای

 در این شیوه، ابتدا مربی به تناسب لطیفه­ای می­گوید و سپس چند مسأله شرعی را بیان می­کند. برای مثال، تاجری برای تجارت به سفر میرفت، به او گفته شد: آیا سودی هم از این مسافرت­ها به دست می­آوری؟ گفت : بلی، نماز­های چهار رکعتی را شکسته می­خوانم. مربی بعد از بیان این لطیفه مسأله نماز مسافر را بگوید. این­ موارد برخی از روش­های بیان احکام برای نوجوانان است. اما دو کلمه حرف یواش؛ برای ایجاد انگیزه و خلاقیت باید اندیشید و تلاش کرد.

اهل همت رخنه در سد سکندر می کنند                          این سبک­دستان، کلید فتح را دندانه­اند[۱]

[۱] صائب تبریزی