گر صبر کنی…

نقش صبر در تربیت مربی                                                                               

در شمارۀ پیشین، مفهوم «شرح صدر» را به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی در مهارت‌های مربی‌گری، مورد بررسی قرار دادیم. اما از آنجایی که خیلی از اوقات این مفهوم، با مفهوم «صبر و شکیبایی» اشتباه گرفته می‌شود، در این شماره، به این مهارت بسیار مهم پرداختیم تا هم با خود این مفهوم بیشتر آشنا شویم و هم تفاوتش را با «شرح صدر» بدانیم.

بگذارید با همان مثالی که در شمارۀ گذشته بیان شد، شروع کنیم: اگر همۀ ویژگی‌های ضروری برای مربی‌‌گری را به یک تسبیح تشبیه کنیم، نخ آن تسبیح شرح صدر است که سایر ویژگی‌ها را گرد هم می‌آورد. با در نظر داشتن این مثال، می‌توان گفت بدون شک، یکی از درشت‌ترین مهره‌های این تسبیح، مفهوم «صبر» است که گر چه یکی از مهم‌ترین مهارت‌های زندگی هر انسانی است، اما برای یک مربی جزء ضروریات است.

مانند سر در بدن

ضروری بودن این دو موضوع، یعنی صبر در زندگی و صبر برای مربی، با مراجعه به آیه‌های نورانی قرآن به خوبی روشن می‌شود. برای موضوع اول (صبر در زندگی)، خداوند برای باز کردن گره‌های زندگی، صبر را به عنوان یک کمک و مددکار در کنار نماز معرفی می‌کند و می‌فرماید: «از صبر و نماز کمک بجویید».^۱ برای موضوع دوم (صبر برای مربی)، خداوند به بزرگ‌ترین مربی تاریخ بشریت، یعنی پیامبر خود، به طور مستقیم در هجده مورد، به صبر فرمان داده است. مثلاً می‌فرماید: «صبر کن، که خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نخواهد کرد».^۲

در روایات معصومین(ع) نیز صبر و سفارش به آن، جایگاه ویژه‌ای دارد. امیرمؤمنان علی(ع) برای نشان دادن اهمیت صبر، تشبیه بسیار جالبی را بیان فرموده‌اند: «الصَّبْرُ فِی الْأُمُورِ بِمَنْزِلَهِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ»^۳؛ [نقشِ] صبر در کارها، مانند [نقشِ] سر در بدن است.

چند راهکار کلیدی

بعد از روشن شدن اهمیت و جایگاه والای صبر در قرآن و روایات، به پرسشی بسیار مهم می‌رسیم که «چگونه می‌توان با افزایش صبر، در کارهای تربیتی به موفقیت بیشتری دست یافت؟» برای پاسخ به این پرسش، در این بخش به چند نکتۀ کلیدی می‌پردازیم:

یک. تقویت ایمان

داشتن باورهای توحیدی، در پشت سر گذاشتن دشواری‌ها به انسان کمک شایانی خواهد کرد. کار تربیت نیز از این قضیه مستثنا نیست و به‌طور حتم، یک مربی با ایمان، بسیار موفق‌تر عمل خواهد کرد. زیرا می‌داند همۀ رنج‌هایی که در راه تربیت دیگران تحمل می‌کند، زیر نظارت مستقیم آفریدگار یکتا است و او است که پاداش همۀ تلاش‌های خالصانه را می‌دهد. همین باورها، موجب به دست آوردن روحیۀ قوی‌تر و آمادگی برای رو‌به‌رو شدن با مشکلات می‌شود. به فرمودۀ امام علی(ع)، «اساس و ریشۀ صبر، ایمان و یقین نسبت به خداوند است.»^۴

دو. ارتباط مستمر با خداوند

ایمان و داشتن باورهای توحیدی، تازه ابتدای کار است و برای حفظ آن و دستیابی به صبرِ بیشتر، داشتن ارتباط همیشگی و مستمر با پروردگار عالم، بسیار ضروری است. همان‌طور که روبه‌رو شدن با سختی‌ها در زندگی و به طور ویژه، مسایل تربیتی یک‌بار برای همیشه نیست، ارتباط و کمک گرفتن از منبع نامحدود رحمت نیز، نباید مقطعی و موقتی باشد.

در روایتی از امام صادق(ع) می‌خوانیم: «هر گاه مشکل مهمی برای علی(ع) پیش می‌آمد، به نماز برمی‌خاست.»^۵

سه. واقع‌گرایی

یکی از عوامل مهم در افزایش صبر و بردباری، شناخت واقعیت‌های موجود زندگی است. باید بپذیریم که دنیا محل مشکلات و حوادث است. به طور ویژه در مسایل تربیتی نیز این‌گونه است. ما باید این واقعیت را بپذیریم که اگر قرار بود همه چیز بر وفق مراد باشد، اصلاً تربیت و پرورش معنا پیدا نمی‌کرد و در نتیجه مربی‌گری نیز کار بیهوده‌ای به حساب می‌آمد. زیرا بود و نبود آن تاثیری بر فرد یا افراد تحت تربیت نمی‌داشت. پس ضرورت تربیت، به‌خاطر وجود موانع، ایجاد شده است. توجه به شرایطی که افراد تحت تربیت در آن رشد کرده و زندگی می‌کنند، درک کردن و هم‌ذات‌پنداری با آنان، نقش به‌سزایی در افزایش صبر مربی برعهده دارد.

چهار. آماده‌سازی قبلی

یک مربی موفق، همواره باید فضای ذهنی و روانی خود را برای شنیدن و دریافت رفتارهای نابه‌جا و خلاف انتظار آماده سازد. یعنی همیشه آمادگی این را داشته باشد که شرایط تربیتی یا فرد متربّی، در بدترین شکل ممکن خود باشد. به بیان دیگر، اگر مربی بتواند خودش را آمادۀ دریافت مشکلی با درجۀ ۱۰۰ کند، درجۀ ۹۰ و ۸۰ و پایین‌تر را به راحتی می‌تواند تحمل کند. اما برعکس، اگر با خیال‌پردازی‌های نابه‌جا، همواره انتظار شرایطی آرمانی را داشته باشد، با بروز کوچک‌ترین مانع و مشکلی، بی‌تاب شده و نمی‌تواند وظیفۀ تربیتی خود را با موفقیت انجام دهد.

پنج. الگوگیری از بزرگان

توجه به مشکلاتی که بزرگان دینی یا تاریخی با آنها روبه‌رو بوده‌اند و یادآوری صبر و استقامتی که از خود نشان داده‌اند، تأثیر زیادی در افزایش صبر و بردباری انسان و مربی خواهد داشت. هنگامی‌که انسان به شرایطِ «بدتر» دیگران توجه داشته باشد، شرایطِ «بد» خود را راحت‌تر تحمل خواهد کرد و در مرحلۀ بعد، می‌تواند با الگوگیری از دیگران، روش‌های مواجهه با سختی‌ها و برطرف کردن آنها را فرا بگیرد و با پیش گرفتن آن روش‌ها، موانع و مشکلات را کنار بزند.

الگوگیری از دیگران، آن‌قدر اهمیت دارد که خداوند در قرآن کریم، پیامبر خود را این‌طور به آن سفارش می‌کند: «پس [اى پیامبر!] صبر کن، همان‌گونه که پیامبران اولوالعزم صبر کردند.»^۶

سخن آخر اینکه صبر و بردباری، نه تنها می‌تواند ابزاری برای پیشبردِ اهداف تربیتی مربی باشد، بلکه خود می‌تواند نقش یک الگوی تربیتی را ایفا کند و افراد تحت تربیت را برای مواجهه با سختی‌ها و ناملایمات زندگی آماده سازد.

پی‌نوشت‌ها:

(۱) بقره(۲):۴۵٫

(۲) هود(۲):۱۱۵٫

(۳) کافی: ج۲/۹۰٫

(۴) غررالحکم:۲۸۱٫

(۵) تفسیر نمونه: ج۱/۲۱۹٫

(۶) احقاف(۴۶):۳۵٫