بررسی فرآیند تولید نشریه
تولید نشریه همانند هر فعالیتِ فرهنگی دیگر، فرصتی مناسب برای یادگیری است، زیرا اثرگذار بودن یک نشریه در یک رابطه دو سویه بین خالق اثر و مخاطبان آن مشخص می‌شود؛ هر چه این ارتباط نزدیک تر باشد، اثرگذاری نشریه بیشتر خواهد بود. در انجمن اسلامی، یک نشریه، بیش از آن‌که وسیله‌ای برای تغذیه فکری مخاطبان باشد، ابزاری برای برقراری ارتباط و تقویت انسجام تشکیلاتی بین اعضاء می‌باشد.
مراحل تهیه و تولید یک نشریه مفید و اثرگذار را می‌توان در سه بخش خلاصه کرد:
بخش اول: آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات:
۱-عنوان (نام): نام یک نشریه به عنوان اولین پل ارتباط بین نشریه و مخاطب، باید جذاب، بامعنی، کوتاه و متناسب با محتوای نشریه باشد.
۲-آرم (لوگو): به یک نماد گرافیکی که به عنوان نشانه ثابت برای نشریه استفاده می شود، آرم گفته می‌شود. در بیشتر مواقع این آرم از تغییر هنرمندانه در شکل نام نشریه به‌دست می‌آید.
۳-دوره انتشار: به فاصله زمانی بین دو شماره متوالی از نشریه (که لزوما قرار نیست روی جلد نشریه نوشته شود)، دوره انتشار گفته می‌شود. دوره انتشار می‌تواند به صورت روزنامه، هفته‌نامه، دو هفته‌نامه، ماهنامه، فصلنامه، سالنامه، گاهنامه (با دوره انتشار نامشخص) یا ویژه نامه(با دوره انتشار در مناسبت‌ها) باشد.
۴-دوره و شماره نسخه: به هر شماره از سری شماره‌های انتشار یک نشریه، دوره و شماره نسخه میگویند. برای راه‌اندازی یک نشریه می‌توان حداکثر سه شماره به عنوان پیش شماره تولید کرد تا علاوه بر افزایش تجربه تولیدکنندگان نشریه، مخاطبان نشریه مشخص و از نظرات آن‌ها در افزایش کیفیت کار استفاده کرد.
۵-صفات موضوعی (قالب محتوایی): جهت کلی محتویات نشریه که بین دو کلمه تا چهار کلمه می‌باشد و بر روی جلد نشریه و بلافاصله بعد از دوره انتشار مشخص می‌شود، قالب محتوایی می‌باشد. غالبا اولین کلمه آن، نام صنف مخاطبین نشریه می‌باشد؛ به عنوان نمونه: نشریه دانش آموزی، فرهنگی و اجتماعی.
۶-صفحات ویژه: تعداد صفحات نشریه و سبک قرارگیری صفحات در کنار یکدیگر، به هر صورتی ممکن است، اما در سبک رایج که به صورت دفترچه ای می باشد، حداقل شش صفحه وجود دارد:
۶-۱ روی جلد: بهتر است که طراحی گرافیکی روی جلد، ساده (غیر شلوغ)، زیبا، خلاقانه، جذاب و معنی‌دار (حاوی پیام) باشد، همچنین عناوین مهمترین مقالات و موضوعات داخل نشریه با اصطلاحات و عناوینی کوتاه و جذاب روی جلد آورده شود.
۶-۲ پشت جلد: طرف داخلی جلد اصلی و در واقع، صفحه اول نشریه است. غالباً در این صفحه، متن سرمقاله (سخن نخست)، یک طرح گرافیکی مرتبط با موضوعات، فهرست کلی مطالب و شناسنامه نشریه قرار می‌گیرد.
۶-۳ جلد پشت: جلد پشت نشریه آخرین صفحه نشریه است. در نشریه دانش‌آموزی نشریه بهتر است که این صفحه با طرح‌های گرافیکی زیبا و حاوی جملات کوتاه و پیام‌های مهم مرتبط با رده سنی دانش‌آموز، تکمیل شود.
۶-۴ صفحه آخر: این صفحه، آخرین صفحه رسمی نشریه است که از آن می‌توان برای قرار دادنِ آخرین موضوعات و یا جمع‌بندی کل موضوعات نشریه استفاده کرد.
۶-۵ صفحه مرکزی: بهتر است که این دو صفحه به بهترین موضوع نشریه اختصاص داده شود.
۷– سرمقاله/ سخن نخست: این مطلب در واقع مقدمه و پیام کوتاهی است که توسط سردبیر (یا مدیر مسئول) نوشته و در صفحه اول نشریه درج می‌شود. این مطلب بهتر است که دوستانه بوده و بتواند در ابتدای نشریه با مخاطب ارتباط برقرار کند و به اهداف نشریه و موضوع مهمِ روز اشاره کند.
۸- شناسنامه نشریه: این قسمت بیان کننده کلیه مشخصات اصلی یک نشریه است و در پشت جلد و یا داخل جلد پشت قرار می‌گیرد. در شناسنامه نشریه، مشخصات افراد فعال در نشریه ارائه می‌شود.
۹- قالب انتقال محتوا در یک نشریه: صرف‌نظر از محتوا و موضوع یک مطلب، برای انتقال آن به خواننده، قالب‌های ساختاری و نگارشی متعدد و متنوعی از جمله خبر، گزارش، مصاحبه، طنز و کاریکاتور، عکس، مقاله، داستان، شعر و یادداشت وجود دارد.
بخش دوم: مراحل کاری و عملیاتی تهیه یک نشریه:
مرحله اول: تعیین مدیر مسئول (متولی اصلی): غالباً در ابتدای تشکیل یک نشریه، اهداف، اصول کلی نشریه از جمله قالب محتوایی، توسط مدیر مسئول درنظر گرفته می‌شود.
مرحله دوم: تعیین سردبیر: سردبیر شخصی فعال، علاقمند و توانا است که توسط مدیر مسئول انتخاب شده و مسئول مستقیم کنترل و پیگیری کلیه امور نشریه می‌باشد.
مرحله سوم: تعیین سایر اعضای گروه نشریه: پس از مشخص شدن سردبیر، وی باید با توجه به اهداف و اصول کلی نشریه، نسبت به شناسایی، جذب اعضای مورد نیاز نشریه، اقدام نماید. این اعضاء حداقل شامل هیئت تحریریه، تایپیست، صفحه‌آرا (طراح) و مدیر اجرایی می‌باشند. پس از تکمیل اعضای گروه، سردبیر باید چند جلسه رسمی با اعضای گروه نشریه برگزار کند و نسبت به توجیه، آموزش و هماهنگی‌های کاری لازم اقدام نموده و راه‌کارهای رفع مشکلات و موانع موجود را با یکدیگر برطرف سازند.
مرحله چهارم: تعیین و فعال سازی سرویس ها و هیئت تحریریه: اغلب برای سرعت بخشیدن به روند تهیه مطالب نشریه، سردبیر برای هر قالبِ موضوعی ساختاری، فرد یا گروهی را به عنوان دبیر سرویس، مشخص می‌کند. وظیفه تهیه و تأمین مطالب آن سرویس، در مهلت زمانی تعیین شده، بر عهده دبیر هر سرویس می‌باشد.
مرحله پنجم: بررسی مطالب و ویرایش اولیه: سردبیر یا ویراستار در بررسی اولیه، مطالب تهیه شده را به دقت مطالعه نموده و در صورت لزوم، دست به تغییراتی در آن مطلب می‌زند.
مرحله ششم: تایپ مطالب: باید مدیر اجرایی مطالب بررسی شده را جهت تایپ، به تایپیست برساند. تسلط، آگاهی و دقت تایپیست در رعایت اصول صحیح تایپ و حروف‌چینی، به زیبایی، خوش‌خوانی، اعتباردهی و افزایش بار ادبیاتی نشریه بسیار کمک می‌کند.
مرحله هفتم: ویرایش نهایی مطالب تایپ شده: پس از پایان تایپ، پرینت مطالب مجدداً به دست سردبیر یا ویراستار رسیده و مطالب تایپ شده، برای دومین بار بررسی می‌شود تا از غلط‌های احتمالی هنگام تایپ، برطرف شود.
مرحله هشتم: صفحه‌آرایی: طراح باید به نرم افزار طراحی، مسلط باشد و با استفاده از عکس‌های مرتبط، جذاب و متنوع، در طراحی صفحات، خلاقیت لازم را به خرج دهد.
مرحله نهم: تأیید نهایی، چاپ: پس از تکمیل صفحه‌آرایی، لازم است که صفحات قبل از چاپ، برای آخرین بار توسط سردبیر یا مدیر مسئول مرور و تأیید نهایی صورت بگیرد.
مرحله دهم: توزیع نشریه: بهترین روش توزیع نشریه دانش‌آموزی، روش حضوری و اصطلاحاً چهره به چهره است.
مرحله دواز دهم: کنترل، نظرسنجی و ارزیابی: با دادن فرم نظرسنجی به مخاطبان و ارتباط شفاهی درباره مطالب و ظاهر نشریه، نقاط ضعف و قوت به دقت شناسایی می‌شود و در شماره‌های بعد لحاظ خواهد شد؛ این کار برای ارتقاء سطح کیفی و کمی نشریه و تحقق بیشتر و سریع‌ترِ اهداف نشریه، بسیار مفید است.
بخش سوم: عوامل موفقیت در نشریه:
می‌توان عوامل موفقیت و افزایش بازدهی در یک نشریه را در دوازده بند خلاصه کرد:
- شناخت علاقه‌ها و سلیقه‌های مخاطبان.
- درک دغدغه‌هایی که مخاطبان نشریه با آن درگیر هستند.
- نوآوری در انتخاب عکس‌ها و رنگ‌ها.
- نوآوری در ادبیات نشریه و سازمان‌دهی حروف (به ویژه در انتخاب فونت برای تیترها).
- ارتباط حضوری با مخاطبان نشریه.
- هماهنگی بین اعضاء فعال در نشریه.
- نقدپذیر بودن اعضاء نشریه از طریق تشکیل جلسات نقد نشریه.
- استفاده از زبان غیر مستقیم در تربیت و هدایت مخاطبان.
- استفاده از نظرات کارشناسی در زمینه‌های مختلف از جمله مسائل دینی، جامعه شناسی، روانشناسی.
- مواظبت و جلوگیری از چند پاره‌شدن مطالب و رشد کاریکاتوری نشریه.
- تربیت کادر مناسب و نگاه سازمانی و سیستمی به نشریه.
در پایان این نکته مهم را نباید از قلم انداخت که تولید نشریه باید بر اساس توان و امکاناتی که در یک محیط فرهنگی موجود است، صورت گیرد و هرگونه ایده‌آل+نگری، متناسب با واقعیت‌های موجود، شکل پیدا کند. مراحل تهیه یک نشریه که در سه بخش بالا توضیح داده شد، برای تهیه یک نشریه ایده‌آل ترسیم شده است، اما با توجه به توان و امکانات موجود، گاهی یک نفر به تنهایی می‌تواند در یک برگ کاغذ، نشریه‌ای تولید کند که موجب رشد مخاطبان خود شود و اثرگذاری لازم را داشته باشد.
منابع:
