مصاحبه با حجت الاسلام کاظمی
در ابتدا بفرمایید تعریف مشاوره چیست؟
اجازه دهید قبل از این که وارد بحث و تعریف مشاوره شوم، مطالبی درباره‌ی اهمیت مشاوره در آیات و روایات عرض کنم.
در اسلام به مسأله‌ی مشورت توجه خاصی شده و در قرآن کریم مواردی آمده است که به یک مورد آن اشاره می‌کنم؛ در آیه‌ی ۱۵۹ سوره‌ی آل عمران دارد که: «فَبِمَا رَحْمَه مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الأمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ».
این آیه به چند مطلب اشاره دارد:
اولا، قبل از تصمیم گیری، مشاوره داشته باش و مشورت کن.
ثانیاً، مراد از مشاوره، مشاوره در امور مهم می‌باشد. از همین جا این نکته استفاده می‌شود که اگر برای مشاوره نزد شما آمدند، تصمیم‌گیری نکنید، بلکه تصمیم سازی را یاد دهید و فقط در امور مهم و مشکل مشاوره دهید، تا تدبیر و اراده‌ی آنها کم نشود یا از بین نرود.
ثالثاً، طوری ایجاد انگیزه نمایید که شخص پس از مشاوره تصمیم گیری کند.
رابعاً، این روحیه را در او ایجاد کنید که پس تصمیم گیری، بر خداوند توکل کند و امید به رحمت خدا در کارها داشته باشد.
در روایات آمده است که پیامبر۶ فرمودند: « مَنْ شَاوَرَ ذَوِی الْأَلْبَابِ دُلَّ عَلَى الصَّوَاب؛ کسانی که با صاحبان خرد و اندیشه (اهل فن) مشاوره کنند، در مسیر درست قرار می‌گیرند.»[۱]
حضرت علی۷ می‌فرمایند: «لَا ظَهِیرَ کَالْمُشَاوَرَه؛ هیچ پشتیبانی مثل مشاوره نیست.»[۲]
امیرالمؤمنین۷ همچنین می‌فرماید: «لایستغنی العاقل عن المشاوره؛ هیچ عاقلی بی‌نیاز از مشاوره نیست.»[۳]
امیرالمؤمنین۷، انسان عاقل را بی نیاز از مشاوره ندانستند؛ چه رسد به امروز که مردم دچار اضطراب و هیجانات روحی و روانی‌اند و به آسانی نمی‌توانند در حالت امنیت و آرامش قرار بگیرند و تصمیم‌گیری کنند؛ با مشکلات خود کنار بیایند و راه درست را طی کنند.
حال اگر بخواهیم مشاوره را تعریف کنیم، تعاریف متعددی برای آن ذکر کرده‌اند، که من به یک نمونه اشاره می‌کنم که: مشاوره به معنای تسهیل رشد و کمک به سازگاری، تصمیم گیری، بهبود روابط اجتماعی و خانوادگی و تغییر رفتار مُراجع[۴] شما است، که دانش آموزان هستند.
اهداف مشاوره چیست؟
اهداف مشاور از همین تعریف به دست می آید؛
- تسهیل تغییر در رفتار مراجع، که شامل: تصحیح پاسخ‌ها نسبت به تعارض‌های درونی و اصلاح نگرش‌ها نسبت به انسان‌های دیگر و خویشتن می شود. در این صورت، مراجع و دانش آموز می تواند از اضطراب خود بکاهد، خودش را بپذیرد و نگرش مثبت نسبت به خود و سایر افراد ـ اعم از دانش آموزان همکلاسی و هم مدرسه‌ای و همسال، مربیان، خانواده و مردم ـ داشته باشد.
- توسعه‌ی مهارت‌های سازگارانه در دانش آموز است.
- موجب افزایش کارایی شخصی دانش آموزان (شناخت توانایی‌ها و استعدادها) می‌شود.
- کمک به تصمیم گیری دانش آموزان است.
- موجب تأمین بهداشت روانی مراجع و دانش آموز می شود.
- توسعه‌ی روابط متقابل انسانی در دانش آموزان را افزایش می دهد و تقویت می کند.
- ایجاد برداشت مثبت خود از جهان و کشف معنای زندگی، از اهداف دیگر مشاوره است.
با توجه به این تعریف و اهداف، نقش مشاوران چیست؟
عمده‌ترین نقش مشاوران، ساده سازی رشد، کمک به سازگاری، پیشگیری از مشکلات رفتاری، هدایت به رشته‌ی تحصیلی و شغلی مناسب، و تشخیص و حل مشکلات موقعیتی مراجعان و دانش آموزان است.
لطفاً انواع مشاوره های دانش آموزان را بیان کنید و بفرمائید کدام یک بیشتر مربوط به مشاوران و مربیان قرارگاه‌های دانش‌آموزی است؟
انواع مشاوره عبارتند از:
- مشاورهی تحصیلی: این نوع راهنمایی در زمینه‌های انتخاب مواد و واحد‌های درسی یا رشته‌ی تحصیلی، مقررات مدرسه و امتحانات، برطرف کردن مشکلات درسی، و خلاصه هر مسأله و مشکلی که ممکن است در کلاس درس یا محیط تحصیلی برای دانش آموز پیش آید، می‌باشد.
البته این نوع مشاوره «تخصصی» است و به مشاوران تحصیلی دانش آموزان مربوط می شود و دانستن آن برای شما یک برتری و اولویت است، که می توانید از این طریق آنها را جذب تربیت دینی نمایید.
- مشاورهی شغلی یا حرفهای: این نوع مشاوره باید موقعیت‌های خاص محیطی و شغلی را در نظر بگیرد و دانش آموزان را به مشاغلی هدایت کند که استعداد، سوابق و تجارب لازم را برای آن داشته باشند.
این نوع مشاوره هم «تخصصی» است و دانستن آن برای شما این فایده را دارد که می توانید برای اهداف خود از دانش آموزان گزینش کنید.
- مشاوره و راهنمایی سازشی و انطباقی: این نوع مشاوره به تکامل عاطفی دانش آموزان در سازگاری با خویشتن، دوستان، اطرافیان و با محیط زندگی کمک می‌کند.
این نوع هم «تخصصی» است و نیاز به دانستن روان شناسی است، و برای شما ضروری است.
- مشاوره و راهنمایی فردی: این نوع مشاوره، اختصاص به ارشاد و هدایت دانش آموزان در مسایل فردی و مشکلات شخصی ـ نظیر مشکلات مادی، خانوادگی، سازش با همکلاسان و نظایر آن ـ دارد، که مربوط به شماست و می‌توانید نقش خوبی در این نوع مشاوره داشته باشید.
- مشاورهی گروهی: این مشاوره به طرح مسایلی می پردازد که مورد نیاز اکثر فراگیران است. روش کار معمولا به صورت فیلم، سخنرانی، گفتگو و سؤال و جواب است.
در این نوع مشاوره هم شما می توانید تقش خوبی داشته باشید و مزیت آن دو چیز است: اولا، صرفه جویی در وقت و هزینه می‌شود؛ ثانیا تعداد بیش‌تری از دانش آموزان از مشاوره استفاده می‌کنند.
یکی از مباحث مهم در مشاوره، ارتباطات مشاورهای است. دراین باره توضیحی بفرمایید.
ارتباطات را باید روح اصول و فرایند مشاوره دانست، و باید توجه داشت که اساساً مشاوره بدون ارتباطات، موجودیت و معنا نمی یابد.
مشاوره، به دلیل اهمیت خاصی که در میان حرفه‌های یاورانه دارد، لازم است از ارتباطات حرفهای با تمام ویژگی‌های حرفهای بودن برخوردار باشد. بدین ترتیب، مشاور دسته‌ای از مهارت های اصولی و کاربردی را می آموزد، تا از آنها به هنگام ضرورت در راه تحقق اهداف مشاورهای بهره‌مند گردد. حرفهای بودن ایجاب می کند، مشاور پیش از انجام مشاوره اطلاعات و تجربه‌های مفید و کارآمدی در زمینه‌ی ارتباطات به دست آورده باشد. بنابر این، یک مشاور لازم است معلومات کافی نسبت به فنون ارتباطات مشاورهای را کسب کند.
رابطه‌ی حرفهای چگونه باید باشد؟
یک رابطه‌ی حرفهای باید عالمانه، یاورانه، صمیمانه و متعهدانه باشد.
با چه برنامه هایی می‌توان ویژگی های فوق را احراز نمود؟
اولا، نیاز به آموزش های لازم، کارورزی‌های کافی و تجارب میدانی مستمر دارد؛
ثانیاً، در رابطه‌‌های حرفهای، باید موارد ذیل رعایت شود.
- رابطه‌ی حرفهای عالمانه
الف) قبل از هر اظهار نظری، کارشناسی لازم صورت پذیرد.
ب) قبل از هر اقدامی، نسبت به موضوع مورد نظر شناسایی لازم به عمل آید.
ج) بعد از هر نوع شناسایی، اندیشه‌ی لازم به عمل آید.
د) باید تلاش کرد با مراجع و مشکل او به سبک برخورد پزشک با بیمار رفتار شود؛ یعنی به صورت عالمانه و با تدبیر تمام در صدد رفع مشکل بر آمد.
- رابطه حرفهای یاورانه
الف) اطلاعات مفید و لازم مرتبط با نوع مشکل به مراجع ارایه شود.
ب) توصیه‌های لازم با احترام و آداب تمام به مراجع تقدیم گردد.
ج) شناخت های غلط و گرایش های نامطلوبی که منشأ رفتارهای نابهنجار هستند، اصلاح شود.
د) در راستای حل مشکل و یا درمان مراجع، با وی همراهی گردد.
- رابطه‌ی حرفهای صمیمانه
الف) از ابزار محبت کافی[۵] به مددجو دریغ نشود.
ب) هیجانات کنترل شده، و با مراجع همدلی صورت گیرد.
ج) عواطف مراجع ساماندهی گردد.
د) در برخورد با مراجع و مشکلات او، حلم و بردباری پیشه شود.
- رابطه‌ی حرفهای متعهدانه
الف) مشاور باید حس مسؤولیت پذیری خود را به کار بندد.
ب) مراجع نیز باید حس حمایت پذیری خود را ابراز دارد.
ج) مشاور باید در قبال مراجع و حل مشکل او متعهدانه اقدام کند.
د) مراجع نیز باید در قبال مشاور و توصیه‌های او، متعهدانه رفتار کند.
هر نوع ارتباطی نیاز به یک نوع ساختار دارد. به نظر شما ساختار ارتباطات مشاورهای چگونه است؟
ساختار ارتباط مشاوره ای یا کلامی است یا غیر کلامی و یا ترکیبی از این دو، یعنی کلامی و غیر کلامی با هم.
برای ارتباط کلامی، چه اموری مدخلیت دارند؟
در ارتباط کلامی، باید به امور ذیل توجه داشت:
۱.پذیرش روانی و عاطفی مراجع
در اولین برخورد با مراجع چه نوع ارتباط کلامی موثر است؟ چه باید گفت؟ و چگونه باید گفت؟ مشاور باید از عبارات و جملات دلپذیر، آرام بخش و سازمان یافته استفاده کند. چنانچه آداب کلامی مناسب در اولین مرحله رعایت شود، پذیرش روانی و عاطفی به سهولت انجام می پذیرد.
- ارایه‌ی رهنمون آغازین
مشاور با بیان یک خاطره‌ی ساده، ترسیم یک منظره‌ی طبیعی، توصیف یک پدیده، خواندن یک قطعه‌ی ادبی، استفاده از یک ضرب المثل، نقل یک داستان، ارایه‌ی یک تجربه‌ی شخصی و کاربردی و طرح یک مسأله‌ی ویژه، می‌تواند نظر مراجع را به خود جلب کند و زمینه‌ی لازم را برای شرح مشکل و یا طرح مسأله از زبان او فراهم آورد. مثلا دانش آموزی برای مشکل فقر مالی خانواده اش به شما مراجعه می کند و از این حیث که سال آخر دبیرستان است و با توجه به این مشکل، نمی تواند در دانشگاه قبول شود؛ می‌گویید: مرا به یاد ۱۵ سال قبل انداختی که آن روز من هم شرایط مثل شما را داشتم و رفتم پیش یک مشاور که این گونه راه‌کارهایی را به من داد و با توجه به فقر مالی خانواده‌ام، توانستم به جایی برسم که… .
- مصاحبه‌ی حرفهای
طرح سؤالات مناسب به منظور ورود به فضای روحی، روانی و رفتاری مراجع دانش آموزی، از عمده عناصر شکل دهنده‌ی مصاحبه‌ی مشاورهای است، که آگاهی و آشنایی مشاور را نسبت به اصول مصاحبه نشان می‌دهد.
- تشخیص و اظهار نظر
تشخیص و اظهار نظر مربوط به ارتباطات کلامی است و می‌کوشد مراجع را نسبت به وضعیت خویش تا حد مطلوب حساس کند و او را نسبت به فعالیت در زمینه مشکل زدایی و درمان بر انگیزاند. توجه داشته باشید اظهار نظر مشاور می تواند نوید بخش، مشوقانه، بر انگیزاننده، اخطار دهنده و حتی بیم دهنده بوده؛ و بهتر است تا حد امکان کوتاه، گویا و رسا باشد.
- توصیه و رهنمود
توصیه آمرانه و ناهیانه نباشد و با صلابت و متانت ارایه شود.
- قرار بعدی
قرار بعدی بیشتر از طریق ارتباط کلامی و به وسیله‌ی گفتار تعیین کننده، جهت بخش و تعهد آور تنظیم و پیشنهاد می‌گردد.
در ارتباطات غیر کلامی به چه اموری باید توجه داشت؟
- غیرکلامی وضعی: در این ارتباط باید به طرز نشستن، جهت نشستن، سطح نشستن، مکان نشستن و وضعیت ظاهری توجه داشت.
- غیرکلامی حرکتی: در این ارتباط باید به حرکات سر و گردن، شانه‌ها و دست‌ها، حرکات متوالی پاها و بدن توجه نمود.
- غیرکلامی اشاره‌ای: در این ارتباط باید به حالت چشم، ابرو، سر و دست می‌باشد.
- غیرکلامی چهره‌ای: در این ارتباط باید به شاد وخندان، گرفته و غمگین، آراسته و پیراسته، و درهم و آشفته بودن فرد توجه داشت.
مثلا اگر از کسی انتظار دارید که ناگفته‌های درونی خود را برای شما بگوید، شما کمی سر را کج کنید و با چشمانتان به چشم‌ها و لب‌های وی با دقت نگاه کنید. در این صورت، او با انگیزه‌‌ی تمام حرف‌هایش را بیان می‌کند، چون شما را شنونده‌ی خوب حرفهای خود می بیند.
اگر می خواهید طرف جذب شما شود و کلامتان بر او نافذ گردد، هنگام گوش کردن، کمی به سوی وی که جلوی شما ایستاده است، خم شوید و با دقت به لبانش نگاه کنید.
چه عناصری ارتباطات مشاوره‌های را جهت می‌دهد؟
هم آوایی و همبستگی، اعتماد متقابل، و آرامش و آسایش.
چگونه هم آوایی و همبستگی صورت می پذیرد؟
با پذیرای خوب و گوش شنوای خوبی برای حرفهای وی بودن و پاسخگویی خوب به سؤالات و انتظارات مراجع.
اعتماد متقابل چگونه؟
- با صلابت در رأی و متانت در سخن
- با توجیه یا استدلال برای پیشنهاد اصلاحی
- با برخورد صادقانه و هدایت گرانه
- پرهیز از وعده‌های نامطمئن
- همراهی در حل مشکل و ساماندهی رفتار
- با رعایت شؤون و حرمت‌ها
- پرهیز از واگرایی صریح و مستقیم
آرامش و آسایش چگونه صورت می‌پذیرد؟
- با سخن نوید بخش
- امید به ساماندهی
- تقویت اعتماد به نفس
سؤال: یکی از اصول مشاوره، مصاحبه است؛ نقش مصاحبه‌ی مشاورهای چقدر می‌باشد؟
با تنظیم و اجرای مصاحبه، مشاور به فضای فکر و ذهن مراجع راه می‌یابد. مراجع نیز فرصت می یابد تا خواست‌ها، اندیشه‌ها و آرزوهای خود را برای مشاور بازگو کند. با این کار، زمینه‌ی مساعدی جهت تخلیه‌ی هیجانات و گزارش تنش‌ها و نابسامانی های روحی و رفتاری مراجع پدید می آید، که به نوبه‌ی خود اولین گام ساماندهی و بازسازی روان و رفتار او به شمار می‌رود.
ساختار مصاحبه باید چگونه باشد؟
- یا فردی است (مشاور ـ مراجع) ۲٫ یا تیمی گروهی است (مشاوران و مراجعان)
- یا تیمی است (مشاوران – مراجع) ۴٫ یا گروهی است (مشاور- مراجعان)
مراحل مصاحبه چگونه باید انجام شود؟
۱٫مصاحبه‌ی ورودی و ابتدایی
این مصاحبه که اغلب توسط دستیار یا دستیاران مشاور در محیط مشاوره تنظیم و اجرا می گردد، با هدف شناسایی اولیه‌ی مراجع و کسب اطلاعات عمومی در راستای زمینه‌سازی برای عملیات تشخیصی مشاور سامان می یابد. اطلاعات مورد نیاز مشاور در این مرحله، شامل اطلاعات شناسنامه‌ای، تحصیلی و شغلی مربوط به مراجع می باشد.
- مصاحبه‌ی حرفهای و اساسی
این مصاحبه، به دنبال مصاحبه‌ی ورودی و بعد از پذیرش مراجع و شناسایی محدود او، توسط شخص مشاور و در جلسه‌ی مشاوره به اجرا در می‌آید. در هر صورت، اگر بپذیریم که دستیاران مشاور نیز در ترتیب و تنظیم این مرحله از مصاحبه نقش داشته باشند، باید تأکید کنیم که نقش اصلی را در این مورد مشخص، مشاور ایفا می‌کند. اطلاعات مربوط به نوع و طبقه‌بندی مشکلات و یا اختلالات و نابهنجاری‌های روانی و رفتاری مراجع، همچنین بستر سازی برای تشخیص هر چه بهتر و کامل‌تر عوامل مشکل و شناخت راه‌حل‌های آن، بر عهده‌ی این مصاحبه گذاشته شده است.
- مصاحبه‌ی پایانی
به منظور حصول اطمینان نسبی از روند موفقیت آمیز مشاوره، شایسته است مشاور در پایان مشاوره ـ هر چند به صورت برگزاری یک جلسه‌ی ویژه ـ ترتیبی اتخاذ کند که مراجع به سؤالات کلیدی مشاور پاسخ دهد و میزان موفقیت و یا عدم موفقیت او را گوشزد نماید. اقدام به چنین مصاحبه‌ای، نه تنها با روح مشاوره منافات ندارد، بلکه زمینه‌ی نظارت لازم و کافی بر روند ساماندهی رفتار مراجع فراهم می‌شود.
مصاحبه به چه روش و سبکی صورت می پذیرد؟
- مصاحبه‌ی عادی
معمولا جلسات مشاورهای با تکیه بر این نوع مصاحبه تشکیل و اداره می‌شود. این نوع مصاحبه در مکان‌ها و فضاهای عادی و معمولی مشاوره و توسط همه‌ی مشاوران قابل پی‌گیری است.
- مصاحبه‌ی بالینی
مصاحبه‌ی بالینی یا به عبارت دقیق‌تر مشاهده‌ی بالینی، توسط روان درمانگر یا روان پزشک در درمانگاه‌ها یا آسایشگاه‌هایی که بیماران در آن‌‌جا بستری می شوند، انجام می‌گردد و لحظه به لحظه مورد مطالعه‌ی دقیق و مراقبت ویژه قرار می‌گیرند.
- مصاحبه‌ی بازجویانه
مراجع به جهت مشکل با نابسامانی خاصی ـ نظیر اضطراب و آشفتگی روانی ـ و به دلایل امنیتی یا محذورات اخلاقی و یا هر دلیل دیگر، واقعیت را کتمان می‌کند. مشاور در این مصاحبه، علت نابسامانی رفتاری مراجع را می‌یابد تا درمان کند و مراجع واقعیت را بازگو نماید.
- مصاحبه‌ی رفتاری
ممکن است مشاور تشخیص دهد به جای مشاورهی گفتاری، به رفتار بپردازد و به وسیله‌ی نقاشی، رسم خط، مقاله یا انشا، نمایش، فیلم، بازی و … دانش آموز را مورد دقت قرار دهد. مشاور در این موارد کنش‌ها و واکنش های مراجع را کاملا زیر نظر می‌گیرد و حتی از حرکات صورت، چین و چروک پیشانی، حرکات پلک و چشمان، رنگ رخسار، لحن کلام و سایر فعل و انفعالات مربوط به صورت و بدن غافل نمی‌ماند.
به چه شیوه‌هایی می‌توان مصاحبه نمود؟
ـ شیوه‌های هدایت کننده، شیوه‌های بازدارنده، شیوه‌های آشکارسازی و شیوه‌های به سخن درآوردن.
شیوه‌های هدایت کننده برای چه مراجعی استفاده می‌شود و با چه فنونی می‌شود از این شیوه استفاده کرد؟
ـ از این شیوه برای مراجعی استفاده می‌شود که مشکل خود را به صراحت و احیاناً بدون ملاحظه بیان می‌کند. پس مشاور در این شیوه هدایت گفتار مراجع را بر عهده می‌گیرد تا اولاً همه چیزی را نگوید و ثانیاً آنچه را که لازم به نظر می‌رسد اظهار کند.
برای استفاده از این شیوه باید از این فنون استفاده کرد:
۱ ـ فن تداوم: مشاور در این فن به تشویق مراجع می‌پردازد و از کلماتی نظیر آفرین، احسنت، بارک‌الله، بعدش چی شد؟، چه جالب، عجب و … استفاده نماید.
۲ ـ فن تکرار: مشاور در این فن بعضی مواقع وسط کلام مراجع تکه‌ای از کلام را تکرار می‌کند تا مراجع نسبت به آن بخش بیشتر تأکید ورزد. مانند:
مراجع: عصرها دمادم غروب غالباً دلم می‌گیرد.
مشاور: معذرت می‌خواهم عصرها دلتان می‌گیرد؟!
۳ ـ فن رهنمود مجدد: مراجع در بیان مطالب بی‌راهه می‌رود؛ مشاور با این فن مراجع را به مسیر اصلی بحث هدایت می‌کند.
۴ ـ فن گذار: مشاور احساس می‌کند مطالبی ظریف هست که مراجع ناخواسته به آنها نمی‌پردازد؛ در این حالت مشاور نکاتی را اشاره می‌کند که موجب می‌شود به بیان آن مطلب بپردازد.
شیوه‌های بازدارنده برای چه مراجعی استفاده می‌شود و با چه فنونی باید از این شیوه استفاده کرد؟
ـ این شیوه برای مُراجعی بکار برده می‌شود که مطالب را گزینشی بیان می‌دارد و یا از زبان دیگری بیان می‌کند و برای استفاده از این شیوه، فنونی راکه عرض می‌کنیم باید استفاده کرد:
- فن بازگشایی تاریخچه‌ی زندگی شخصی مراجع.
- فن بازگشایی تاریخچه‌ی مشکل مراجع.
- فن اصرار بر حضور مراجع اصلی.
- فن تشویق مراجع به صراحت‌گویی.
- فن بیم‌دهی مراجع.
از شیوه‌ی آشکار برای چه مراجعی و با چه فنونی استفاده می‌شود؟
ـ این شیوه برای مراجعی استفاده می‌شود که ناتوانی در بیان مطالب دارد و مبهم سخن می‌گوید و یا مراعات جنبه‌های حیثیتی را می‌نماید. فنون استفاده‌ی از این شیوه عبارتند از:
- فن تمرکز بر واژگان کلیدی مراجع.
- فن واگویی: مشاور در این فن به تکرار و پژواک کلام و دیدگاه مراجع می‌پردازد.
- فن گریز: جهت تقریب به ذهن مراجع و روشن شدن مطلب مؤثر است مانند بیان خاطره، رویداد، شعر، و یا حتی افسانه البته متناسب با موضوع و به مقتضای مقام.
- فن تصریح: اگر از سوی مراجع تصریح صورت نگیرد، خود مشاور در جای مناسب به تصریح مشکل می‌پردازد تا از او تأیید و یا عدم تأیید بگیرد.
- فن تشویق.
- فن بیم‌دهی.
- فن نشانه‌یابی: از واکنش‌های زبانی، چهره‌ای و رفتاری مراجع در رویارویی با سؤالات و اظهارات مشاور استفاده می‌شود.
از شیوه‌ی به سخن درآوردن برای چه مراجعی و با چه فنونی می‌توان استفاده کرد؟
ـ این روش برای مراجعی کاربرد دارد که از ابتدا سخن نمی‌گوید و یا در وسط کلام سکوت می‌کند.
مشاور باید توجه داشته باشد که در گام‌های نخست به پاسخ حداقلی مراجع بسنده کند و به تدریج مراجع را با خود همراه سازد. فنون استفاده‌ی از این شیوه عبارتند از:
- فن واکاوی: مشاور با طرح سؤالات ابتدایی و روشن مراجع را به سخن در می‌آورد.
الگوهای سوال چه می‌باشد که در این فن ذکر کردید؟
الف ـ سوال‌های باز: جای سؤال تشریحی را برای سؤال شونده باز می‌گذارد.
مشاور: حالات خود را در اولین تجربه‌ی افسردگی بیان دارید؟
مراجع: اولین تجربه پس از یک خواب وحشتناکی بودکه…
ب ـ سؤالات بسته
مشاور: آیا از مراجعه به مشاور واهمه دارید؟ بله / خیر
ج ـ سؤالات کاوشی
مشاور: تا به حال برای برطرف شدن مشکل خود چه تدبیری اندیشیده‌اید؟
د ـ سؤال‌های انعکاسی
مشاور: از چه زمان و مکان خاصی بیشتر رنج می‌برید؟
البته توجه داشته باشید در مقام به سخن درآوردن مشاور باید بسیار لطیف، حساب شده، با صبر و حوصله عمل نماید.
یکی از فنون این شیوه، فن واکاوی بود، فنون دیگر چه می‌باشد؟
- فن نقاشی یا تصویرخوانی: این فن برای کودکان و نوجوانان کار آمدتر است.
- فن گزارش‌خوانی: این فن برای مراجعی استفاده می‌شود و کاربرد دارد که حاضر است به صورت مکتوب مشکل خود را بیان کند.
- فن خاطره‌گویی: این فن برای مراجعی کاربرد دارد که از گزارش شفاهی و یا حتی نوشتاری احوال خویش ناتوان است.
لازم به تذکر است که خاطره‌گویی مشاور باید از جنبه‌ی هدایت‌گری و جهت دهندگی برخوردار باشد تا برای مراجع هم‌شیرین و آموزنده و هم ترغیب کننده باشد.
پی نوشت:
[۱] . ارشاد مفید، ص ۱۴۲٫
[۲] . نهج‌البلاغه، حکمت ۵۱٫
[۳] . غررالحکم، ج۶، ص۳۸۹٫
[۴] . منظور شخص مراجعه کننده به مشاوره می‌باشد.
[۵] . البته در ابراز محبّت باید قواعد شرعی و عرفی رعایت شود و نباید محبّت ورزیدن به‌گونه‌ای باشد که مورد سوءاستفاده مُراجع قرار گیرد و یا اینکه مشاور را به مُراجع وابسته نماید؛ خلاصه اینکه اصول اخلاقی اسلام باید در محبّت ورزیدن رعایت شود.
