همان گونه که وعده داده بودم، در این شماره یکی از راهکارهای عملی و مؤثر در امر خودسازی را به مددالهی مطرح می‌نمایم. با این امید که خداوند متعال توفیق به کار بستن آن را به همگان عنایت بفرماید. انشاءالله.
از مجلس قرائت دعای عرفه خارج شد. در راه با خودش فکر می‌کرد، به یاد حرف‌هایی که با خدا زده و قول هایی که داده بود، افتاد. به یاد گذشته‌ی خودش و کارهایی که کرده بود، ناراحت و گرفته بود. با خودش می‌گفت: تا کی غفلت؟ تا کی گناه؟ تا کی کارهای بیهوده؟ تا کی؟ یاد فرصت‌هایی افتاد که از دست رفته بود و برگشتی نداشت؛ یاد آن وقت هایی که مشغول تمسخر دیگران بود؛ غیبت دیگران، کم فروشی‌ها، نمازهایی که نخوانده و روزه هایی که نگرفته بود و… حسابی از دست خودش کلافه بود. می‌گفت: مگه تا کی زنده هستی؟ اگه همین الان اجل برسه، آیا آماده‌ی رفتن هستی؟
تصمیم گرفت آدم خوبی شود و گذشته را جبران کنه؛ به همین دلیل شروع کرد به نماز اول وقت خواندن، خلوت با خدا، کم‌ترحرف زدن، مهربانی با اطرافیان و خلاصه خیلی کارهای خوب دیگر.
بعد از مدتی مثل این که یادش رفت چه قول هایی داده و چه تصمیمی گرفته بود. کم کم دیگه آن اشتیاق اول را نداشت، دیگر خیلی جوش نماز اول وقت را نمی‌زد. زود عصبانی می‌شد و… برگشته بود به حال اول. خودش متوجه شده بود که دارند کم کاری می‌کند، ولی نمی دانست چرا این حالت به او دست داده است؟
برای نمازجماعت به مسجد محل رفت. امام جماعت این مسجد، روحانی خوش سیما، وارسته و اهل معنایی بود. بعد از نماز پیش حاج آقا رفت و سؤالش را مطرح کرد و چاره خواست. امام جماعت محترم، با خوشرویی جوان را دعوت به آرامش کرد و گفت که جواب این سؤال را به طور کامل بیان می‌کنم.
[چطوره ما هم بریم نزدیک‌تر، تا ببینیم امام جماعت چه توصیه هایی به این جوان می‌کنه؛ شاید به درد ما هم بخوره.]
باید خدا را شکر کنید که چنین دغدغه‌ای دارید و از خواب غفلت بیدار شده‌اید. این قدم بزرگی است و باید قدرش را بدانید. وقتی کسی خطایی می‌کند و پشیمان می‌شود و تصمیم می‌گیرد آن عمل خطا را دیگر انجام ندهد، به این کار می‌گویند « توبه». توبه یعنی بازگشت؛ بازگشت از مسیر غلطی که طی شده و اصلاح آن مسیر. خدا به شما توفیق داده که در مسیر توبه قدم بردارید.
به نظر شما اگرساختمانی را بر روی زمین سست بنا کنند، چه اتفاقی می‌افتد؟ دوام این ساختمان چقدر است؟ آیا رسیدگی به ظاهر این ساختمان و تزیین آن، کمکی به مقاومتش می‌کند؟ انسان‌ها ساختمان بنا می‌کنند تا در آن زندگی آرامی داشته باشند؛ در حالی که این ساختمانی که بر روی زمین سست بنا شده، نه تنها مایه‌ی آرامش نیست، بلکه زندگی در آن موجب اضطراب و نگرانی و در نهایت موجب پایان زندگی خواهد بود. هیچ انسان عاقلی دست به چنین کاری نمی زند، بلکه ابتدا زمین مناسبی پیدا کرده، آن‌گاه اقدام به پی‌ریزی دقیق و محکم در آن می‌کند. سپس شروع به بنای ساختمان بر روی آن پایه‌ی محکم و مهندسی شده می‌نماید، تا از آثار و برکات آن بهره‌مند گردد.
این مثال کاملاً با عملکرد شما تطبیق دارد، زیرا اولاً شما بدون مشاوره با یک راهنمای خبره، اقدام کرده‌اید؛ ثانیاً، بدون توجه به زمینه‌ی اعمالتان، دست به انجام کارهای روبنایی زده‌اید و مسلّم است که نتیجه‌ی آن، فرو ریختن ساخته‌ی شما و دلزدگیتان می‌باشد. هر انسانی ظرفیتی دارد و خداوند به همان اندازه از او تکلیف می‌خواهد. همه‌ی اعمال برای همه کس نیست؛ باید بلد راه داشته باشید. باید دستتان را به دست کسی بدهید که بداند چه عملی برای شما مفید و چه عملی برایتان مضرّ است. خداوند از ما عمل نیکو می‌خواهد، نه عمل زیادِ بدون توجه.
در بخشی از آیه ۷ سوره‌ی هود می‌فرماید: «لِیَبلُوَکُم اَیُّکُم اَحسَنُ عَمَلاً»؛ تاشما را بیازماید که عمل کدام یک ازشما نیکوتراست. عمل نیکو همراه با توجه است که نتیجه می‌بخشد .
شما در مسیر خودسازی و کمال، به کمک خداوند قدم اول را برداشته و بیدار شده و تصمیم گرفته‌اید که حرکت مثبتی داشته، کوتاهی‌های گذشته را جبران کنید. قدم بعدی این است که پایه‌ی اعمالتان را محکم نمایند تا دوباره دلسرد نشوید و ساخته‌هایتان خراب نشود. برای این منظور، لازم است اعمال گذشته را مورد بررسی دقیق قرار دهید و بهتر است دفترچه‌ای برای ثبت آن‌ها تهیه نمایید. بدون کم و کاست، با دقت و حوصله‌ی فراوان، اعمالتان را به خاطر آورید؛ گرچه زمان بسیاری را از شما بگیرد. نقش و اهمیت این کار، مانند نقش و اهمیت وجود پایه‌ی محکم و مهندسی شده در ساختمان است.
اعمال ما یا در ارتباط با خداوند است(حق الله) و یا در ارتباط با سایر بندگان خدا (حق الناس) و هر کدام از این دو بخش، یا امر مادی هستند و یا امور غیرمادی. درنتیجه، اعمال ما به چهار دسته تقسیم می‌شوند.
در پایان این مطالب، جدولی از نمونه اعمال چهارگانه‌ی انسان همراه با راه جبران آن‌ها که توسط استاد گرانقدر حجت الاسلام والمسلمین دکتر مرتضی آقاتهرانی تهیه شده است، تقدیم می‌کنم، تا راهنمای شما باشد در ثبت اعمالتان.
در اینجا تذکر چند نکته لازم است:
- حقوق الله ( مادی و غیرمادی) را باید از زمان بلوغ شرعی محاسبه کنید و برای محاسبه‌ی امور مالی بخش حق الناس، بهتراست از زمان کودکی و امور غیرمالی این بخش رااز زمان تمیز ( یعنی ازآن زمانی که خوب و بد اعمال را تشخیص می‌دادیم) محاسبه نمایید.
- قطعاً این را بدانید، در مدتی که مشغول محاسبه و ثبت اعمال خود هستید، شیطان به سراغ شما خواهد آمد و موجبات دلسردی را فراهم می‌کند؛ چرا که او می‌داند شما در حال انجام چه کار مهم و تأثیرگذاری هستید و در واقع زمینه‌ی فعالیت او را از قلب و دلتان بیرون میکنید؛ لذا دست از سرتان برنمی دارد. خسته ودلسرد نشوید و بدانید که راه همین است و بس و خداوند پشتیبان شماست. به خاطر آورید آن زمانی را که موفق شده و زندگی پاک و جدیدی را آغاز نموده و توانسته اید محبت خدا و رضایت امام زمان (ع) را به دست آورید.
- یکی از آثار این عمل شما، این است که به فکر فرو می‌روید و بیشتر خودتان را می‌شناسید و کم‌تر به عیوب دیگران توجه میکنید و بیادتان می‌آید که چرا اهل بیت (علیهم السلام) فرموده‌اند: کسی که مشغول رسیدگی به عیوب خود باشد، از پرداختن به عیوب دیگران باز می‌ماند.
پس از ثبت تمامی اعمال، ابتدا حمد و سپاس خدا را به جا آورید. آن‌گاه شروع به جبران نمایید. جبران هر عمل متناسب با خودش است. برای مثال، اگر ضرر مالی به کسی وارد کرده‌اید، با پرداخت غرامت و یا گذشت کردن صاحب آن مال، رضایت طرف مقابلتان را کسب کنید و همچنین اگر غیبت کسی راکرده‌اید، باید رضایت غیبت شونده را به دست آورید (البته در رضایت گرفتن از اشخاص، باید به گونه‌ای رفتار کنید که فسادی به دنبال نداشته باشد. در غیر این صورت باید برای فرد غیبت شده از خداوند طلب مغفرت نمایید و ایشان را در اعمال خیر خود شریک گردانید و از خداوند بخواهید که گذشت نماید).
جبران اعمال نیز زمان طولانی نیاز دارد، که باز هم توصیه می‌کنم با اعتماد به وعده‌های صادقانه‌ی خداوند به توبه کنندگان، که می‌فرماید: «وَاللهُ یُحِبّ التّوّابین»، به این کار تا نهایتش ادامه دهید و هیچ‌گاه مأیوس نشوید.
این مرحله‌ی مقدس و بنیادین در ادبیات علمای اخلاق، مرحله‌ی تخلیه نامیده می‌شود. پس از آن باید به دو امر مهم اهتمام جدّی داشته باشید:
- حفظ موقعیت به دست آمده و جلوگیری از آلوده شدن و ارتکاب مجدد خطاهای گذشته؛
- سعی در انجام اعمال نیکو و اتصاف به صفات پسندیده.
در آخر، آرزوی توفیق شما را دارم وتقاضا می‌کنم بنده را هم در دعای خیرتان شریک فرمایید. جدولی راکه قول داده بودم، در اینجا تقدیم می‌کنم:
| امور مربوط به خدای تعالی |
| امور عبادی(از هنگام بلوغ تکلیفی) | امور مادی(از هنگام بلوغ تکلیفی) | |||
| ۱٫ نماز – بررسی کنید که دقیقا چند نماز بدهکارید؛ قضای آن را به جای آورید. سعی کنید ترتیب نمازها حفظ شود؛ یعنی همان گونه که قضا شده است، به جای آورید. دست کم برای هر سال پنج نماز آیات در نظر گرفته، قضای آن را به جا آورید. ۲٫ روزه – حساب کنید چقدر روزه بدهکارید. – قضای روزه‌ها را به جای آورید. ۳٫ خصال روزه – برای هر روز روزه‌ای که یک سال از آن گذشته باشد، باید یک کیلو گندم حساب کرده، به فقیر بدهید که فقط نان بخرد. ۴٫ کفاره‌ی روزه – مبادا به عمد و بدون عذر روزه خورده باشید، که گذشته از قضا، کفاره‌اش یا یک بنده آزاد کردن یا ۶۰ روزه گرفتن یا ۶۰ فقیر را باید غذا دهید. ۵٫ حج – اگر مستطیع شده و به حج نرفته‌اید، حتما اقدام کنید. ۶٫ امر به معروف – اگر آن را به جای نیاورده‌‌اید، حتما در اولین مرحله، طبق شرایط، آن را انجام دهید. ۷٫ نهی از منکر – اگر دیگران را در حال گناه دیده و آن‌ها را نهی نکرده‌اید، حتما در اولین فرصت، طبق شرایط، آن را انجام دهید. ۸٫ تولی (دوست داشتن دوستان خدای تعالی) – دقت کنید که آیا دوستان خدا را دوست دارید یا نه. به هر حال در انتخاب دوستان و اندازه‌ی محبت به آنان دقت کنید. ۹٫ تبری(بیزاری از دشمنان خدای تعالی) – آیا این گونه هستید یا نه؟ اگر پاسخ منفی است، باید حتما با دست و زبان و قلم از دشمنان الهی اعلان بیزاری کنید. ۱۰٫ جهاد(تلاش در راه خدا) – برای همیشه مترصد فرمان مقام ولایت بوده، برای خودسازی با خواسته‌های نفس نیز مبارزه کنید. ۱۱٫ عهد و نذر و قسم – اگر با خداوند پیمانی بسته‌اید، آن را به جای آورده، به خداوند توبه کنید. | ||||
| امور مالی مردم (از حین ولادت) | امور عرضی ناموسی مردم (از زمان تمییز) |
| ۱٫ ادای حقوق مردم – تصرف عدوانی در اموال مردم الف. دزدی ب. ضرر زدن به اموال مردم (خصوصی – عمومی) ج. تصرف و یا خسارت وارد کردن به اموال مردم د. ضربه زدن به گونه‌ای که دیه‌ی ضرب (قرمز و یا کبود شدن) و جرح (زخمی شدن) و اموری چون ترساندن و به وحشت انداختن دیگران. ه. پرداختن حقوق دیگران (چون مراکز دولتی، بیمه و…) ۲٫ ادای حقوق مالی به همسر در زمینه: زن نفقه خورک پوشاک مسکن پرداخت مهریه نکته: ناگفته نماند که اگر روزگاری را در فقر گذرانیده و الان توانمند است، باید آن روزگار را به اندازه‌ی شأن خود حساب کند و به همسرش بپردازد. (مرد) حفظ اموال شوهر و دارایی او عدم تصرف در اموال فرزندان ۳٫ ادای دیونی چون قرض الحسنه در زمان معین به اندازه‌ی معین پرداخت شود. ۴٫ ضمانت‌های مالی و شرعی اگر ضامن کسی شده‌اید و او بدهکاری‌اش را پرداخت نکرده است، باید آن را پرداخت نمایید. ۵٫ عهد و نذر و قسم اگر نذر، عهد و قسم به صیغه شرعی خوانده شد، تعهد آور است و باید دین خود را به مردم ادا کند. ۶٫ وصیت اگر وصی شده، طبق نوشته عمل کند. اگر وارث بوده است نیز طبق ضوابط شرع عمل کند. ۷٫ نماز و روزه استیجاری اگر پولی بابت به جا آوردن نماز و یا روزه از کسی دریافت کرده، باید به همان مقدار قرارداد نماز و یا روزه گرفته باشد و گرنه مدیون است و باید به همان اندازه از عهده بر آید. توجه: تضییع وقت و زمان بندگان خدا نیز ضمانت آور است، که باید از اشخاصی که می‌داند، حلالیت بطلبد و آن‌ها را راضی کند. – برای همگان طلب مغفرت کند و در آخر قدری پول به عنوان رد مظالم به حاکم شرع بپردازد، تا به مواردی که لازم می‌بیند، خود بپردازد یا اجازه دهد. | ۱٫ غیبت اگر از کسی غیبت کرده، حلالیت طلبد. اگر موجب ناراحتی است، برای آن شخص استغفار کند. ۲٫ تهمت، افترا، نسبت‌های دروغین دادن – حلالیت بطلبد. – آبروی رفته‌ی شخص را بازگرداند. – برای آن شخص استغفار فراوان کند. ۳٫ شهادت به دروغ – آن شهادت را بازگرداند. – اگر ممکن نیست، از شخص حلالیت بطلبد. – حقوق تضییع شده‌ی او را بازگرداند. – برای او و خودش استغفار فراوان کند. ۴٫ تحلیل‌های غلط و بی‌دلیل نسبت به این و آن؛ در حالی که خود ندیده(گمان بد) – برای خود و او استغفار کند. – آبروی رفته را بازگرداند. – از آن شخص دفاع و اشتباه خود را جبران کند. ۵٫ آبروریزی – آبروی رفته‌ی شخص را بازگرداند. – از او حلالیت بطلبد. – برای خودش و او طلب مغفرت کند. ۶٫ فحش، توهین، بدزبانی – حلالیت طلبیده، عذر خواهی کند. – برای خود و او طلب مغفرت کند. ۷٫ کوچک کردن دیگران با بدزبانی و القاب بد دادن و بی‌احترامی به والدین، بزرگ‌ترها و اساتید – عذرخواهی – استغفار برای خود و آن‌ها – ترک این عمل ۸٫ وقت کشی بندگان خدا لغو(حرف‌های بیهوده) و لهو( وقت کشی) شخص و یا اشخاص را از خود راضی کند، برای همگان طلب مغفرت نماید و در نهایت از پرداخت رد مظالم به حاکم شرع دریغ نکند.
|
مربی گرامی! امیدوارم این سه مقاله توانسته باشد زمینه‌ی تفکر و تصمیم گیری جدّی شما را برای عمل به آنچه مطرح شده است، فراهم آورد. در لحظات خوش انس معبود با یگانه‌ی عالم، نگارنده مقاله را دعا بفرمایید.
