چکیده
شیوه مدیریتی امام عصر علیه‌السلام بر اصول و مبانی الهی استوار بوده و با نظامهای مدیریتی ناقص و فاسد جهان کنونی قابل مقایسه نیست. با برافراشته شدن پرچم عدالت خواهی بر بام ایران به دست خمینی کبیر (قدس‌سره) زمینه برای ظهور تام عدالت و تحقق وعده حتمی الهی به مستضعفان تاریخ آماده شده است. در این میان مقام معظم رهبری که خَلف صالح خمینی کبیر و از کمربستگان حقیقی مهدی موعود هستند، در بیست سال اخیر سکّاندار کشتی انقلاب بوده‌اند و جلوه‌های زیبایی از مدیریت مهدویت را به نمایش گذاشته‌اند که می‌تواند برای هر مدیری راهگشا و درس‌آموز باشد. در این مقاله برخی از این جلوه‌های مدیریتی در سطح کلان مورد بررسی قرار گرفته است.
- مهمترین شاخصه مدیریت امام زمان علیه‌السلام چیست؟
- چه ایده‌ای در زمان غیبت امام عصر می‌تواند بهترین طرح مدیریت جهان باشد؟
- جایگاه مهدویت در وحدتبخشی به دنیای اسلام کجاست؟
- وظیفه مدیران و آحاد ملت در قبال جبهه جهانی مستضعفین چیست؟
اینها سؤالاتی است که در مقاله حاضر با بررسی سخنان و عملکرد مقام معظم رهبری به دنبال پاسخ‌هایی راهگشا برای آنان خواهیم گشت.
سخن آغازین
«ای سیدما! ای مولای ما!
ما آنچه باید بکنیم، انجام می‌دهیم؛ آنچه باید هم گفت، هم گفتیم و هم خواهیم گفت. من جان ناقابلی دارم، جسم ناقصی دارم، اندک آبرویی هم دارم که این را هم خود شما به ما دادید؛ همه اینها را من در کف دست گرفتم، در راه این انقلاب و راه اسلام فدا خواهم کرد؛ اینها هم نثار شما باشد. سید ما! مولای ما! دعا کن برای ما! صاحب ما تویی؛ صاحب این کشور تویی؛ صاحب این انقلاب تویی؛ پشتیبان ما شما هستید؛ ما این راه را ادامه خواهیم داد؛ با قدرت هم ادامه خواهیم داد. در این راه ما را با دعای خود، با توجه خود، پشتیبانی بفرما!»۱
اینها جملات رهبری الهی خطاب به مراد و امام خود بود که در زمان تیز شدن دندان‌های اهریمنان برای پاره پاره کردن اجزای نظام اسلامی انجام گرفت. به یقین این توسل سرشار از شور و شعور یک سیاستمدار برجسته و رهبر عالیقدر و مجاهد جانباز، خطاب به رهبری که بر فراز قرون ایستاده و حامی مستضعفان تاریخ بوده و هست، انقلاب و نظام را تا ظهور حضرتش بیمه خواهد کرد.
مرور صفحات زندگی سرشار از مجاهدت رهبر معظم انقلاب، نشان‌گر عمق توجه ایشان به باور مهدویت در تدبیر امور انقلاب، کشور و جهان است. این صفحات سرشار از اخلاص و مجاهدت می‌توانند الگوی «مدیریت مهدوی» برای مسئولان نظام اسلامی باشند.
عدالتگستری، مهمترین شاخصه مدیریت مهدوی
«انتظار ظهور، اشتیاق انسان‌های صالح برای گسترش عدالت است».۲ «انتظار منتظران مهدی موعود در درجه اول، انتظار استقرار عدالت است و امروز درد بزرگ بشریت، مسأله فقدان عدالت است. همیشه دستگاه‌های ظلم و جور در سطح دنیا به شکلهای مختلف بر مردم جفا کرده‌اند؛ بشریت را زیر فشار قرار داده‌اند و انسان‌ها را از حقوق طبیعی خود محروم کرده‌اند؛ اما امروز این معنا از همیشه تاریخ بیش‌تر است و رفع این را انسان از ظهور مهدی موعود میطلبد و انتظار میبرد».۳
«امروز با انقلاب اسلامی ما که در خط ایجاد عدالت در سطح جهان است، انقلاب حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه یک گام بزرگ به هدف خود نزدیک شد. نه فقط به وجود آمدن حکومت اسلامی، آن عاقبت موعود را به عقب نمی‌اندازند؛ بلکه آن را تسریع هم می‌کند و این است معنای انتظار».۴
عملکرد مقام معظم رهبری در مسائل مختلف بیانگر اهمیت دادن فوق‌العاده ایشان به عدالت در مدیریت کلان و خرد است. سید حسن نصرالله (دبیر کل حزب الله لبنان) می‌گوید:
«به همراه شورای حزب الله لبنان در محضر مقام معظم رهبری بودیم. اوج سختی و تنگنایی ما بود و خیلی به حزب الله سخت می‌گذشت. کنفرانس شرم الشیخ هم صورت گرفته بود و همه توطئه‌ها انجام شده بود که حزب الله را نابود کنند. موقعی که ما با رهبر معظم جهان اسلام دیدار داشتیم، ایشان به ما امید داد و فرمود: «شما پیروز می‌شوید؛ این چیزها زیاد مهم نیست». سپس اضافه کردند: «من در اداره کشور بعضی وقتها حل مسائل برایم دشوار می‌شود و دیگر هیچ راهی پیدا نمی‌شود. به دوستان و اعوان و انصار می‌گویم که آماده شوید به جمکران برویم. راه قم را پیش می‌گیریم و راهی مسجد جمکران می‌شویم. بعد از راز و نیاز با آقا، من احساس می‌کنم همانجا دستی از غیب مرا راهنمائی می‌کند و من در آنجا به تصمیمی می‌رسم و مشکل بدین صورت حل می‌شود و همان تصمیم را عملی می‌کنم».۵
عدالت در زندگی شخصی و مسائل ریز کشور نیز از توجه ایشان پنهان نیست. حضرت آیت‌الله جوادی آملی می‌فرمودند:
«یک روز مهمان مقام معظم رهبری بودم. فرزند ایشان آقا مصطفی نیز نشسته بود که سفره گسترده شد. آیت‌الله خامنه‌ای به وی نگاهی کرد و فرمود: شما به منزل بروید. من خدمت ایشان عرض کردم: اجازه بفرمایید آقازاده هم باشند؛ من از وی درخواست کرده‌ام که با هم باشیم. آقا فرمودند: این غذا از بیت‌المال است. شما هم مهمان بیت‌المال هستید. برای بچه‌ها جایز نیست که بر سر این سفره بنشینند. ایشان باید به منزل بروند و از غذای خانه میل کنند. من در آن لحظه فهمیدم که خداوند چرا این همه عزت به ایشان عطا فرموده است».۶
انتظار فرج، طرح راهبردی رهبری برای مدیریت کشور و جهان
«معنای انتظار فرج، نشستن و دل خوش کردن به مفهوم انتظار و یا زمان ظهور نیست؛ بلکه انسان منتظر باید مانند یک سرباز مجاهد در راه استقرار عدالت و نزدیک شدن به هدف والای ظهور حرکت و تلاش کند و با ایجاد و حفظ آمادگی‌های همه جانبه فردی و اجتماعی، زمینه را برای ظهور دست قدرتمند و ملکوتی امام عصر فراهم سازد. تشکیل نظام جمهوری اسلامی در ایران از مقدمات این حرکت عظیم تاریخی بود و ملت عزیز ایران، با برداشتن این قدم بزرگ، فضای واقعی انتظار را ایجاد کرده و نشان داده است که کمربسته حقیقی مهدی موعود است».۷
کمربستگی برای خدمت به آرمان‌های مهدی موعود از شاخصه‌های یک «مدیر مهدوی» و بلکه از ویژگی‌های یک مسلمان عدالتخواه است و خود مقام معظم رهبری ثابت کرده‌اند که کمر بسته مهدی موعودند. از مصادیق این روحیه ارزشمند در مقام معظم رهبری می‌توان به حضور ایشان در جبهه‌های جنگ و در مراکز خطر اشاره کرد.
«آیت‌الله خامنه‌ای از ابتدای جنگ، همراه شهید چمران، حضور فعال در جبهه‌ها داشتند. اسلحه به دوش می‌گرفتند و شب‌ها در عملیات شناسایی شرکت می‌کردند. ایشان با حمایت رزمندگان، به آنان روحیه می‌دادند. در اواخر جنگ (سال ۱۳۶۷) که وضعیت جبهه‌ها حساس شد و برخی روحیه خود را از دست داده بودند، معظم له با اینکه در آن موقع عهده‌دار مقام ریاست جمهوری بودند، لباس رزم پوشیدند و با یک برنامه منظم، به جبهه آمدند.
حضور آقا در جبهه، در روحیه رزمندگان بسیار مؤثر بود؛ تا آنجا که مدافعان واقعی انقلاب توانستند با انسجام و تداوم رزم، تجاوزهای دشمن را خنثی کنند و جنگ را به نفع جمهوری اسلامی ایران پایان دهند».۸
تلاش مستمر ایشان برای اداره همزمان سنگرهای مختلفی که امام امت به ایشان سپرده بود، از قضایایی است که تحسین امام راحل را که خود اسوه مجاهدت و تلاش بود برانگیخت. یکی از فرماندهان جنگ از مقام معظم رهبری نقل می‌کند که فرمودند:
«من در زمان جنگ، همیشه با لباس نظامی در جبهه‌ها حاضر می‌شدم. اما تردید داشتم که آیا مصلحت همین است که من لباس پیغمبر صلی الله علیه و آله را کنار بگذارم و این لباس نظامی را بپوشم یا با همان لباس روحانی در جبهه‌ها حضور پیدا کنم؟ یک روز پنجشنبه که از جبهه به منظور شرکت در نماز جمعه به تهران آمدم، برای دادن گزارش مستقیماً از فرودگاه به جماران رفتم. امام (ره) در پشت پنجره ایستاده بودند و من مشغول باز کردن بند پوتین‌ها شدم که این کار مدتی طول کشید. حضرت امام (ره) همچنان ایستاده بودند و با لبخند، به دقت مرا نگاه می‌کردند. چون وارد اتاق شدم و دست امام را بوسیدم، ایشان دستی به شانه من زدند و فرمودند: زمانی پوشیدن لباس سربازی در عرف ما خلاف مروّت بود؛ ولی می‌بینم برازنده شماست! با این کلام دلربای امام، تردید از دلم بیرون رفته و همیشه از پوشیدن لباس نظامی لذت می‌بردم».۹
مهدویت ایده وحدت بخش و کارگشا در مدیریت جهان اسلام
«همه فِرق اسلام معتقدند که مهدی عجل الله تعالی فرجه از نسل طیّب و طاهر پیغمبر، عالم را مملو از عدل و داد و برای اقامه دین خدا و حق الهی قیام خواهد کرد».۱۰
مقام معظم رهبری که مانند سلف صالح خود، خمینی کبیر از منادیان اصلی وحدت در جهان اسلام هستند، بارها و بارها و به مناسبت‌های مختلف از ایده مهدویت برای القای روح وحدت در کالبد جهان اسلام استفاده کرده و بُعد دیگری از ابعاد مدیریت مهدوی را به نمایش گذاشته‌اند. بیتردید تأکیدات ایشان به این امر برای بسیاری از دلسوزان و دردمندان جهان اسلام الهام‌بخش بوده است.
«مسأله مهدی موعود، متفق علیه میان همه مسلمانان است و شیعه و سنی به وجود منجی و مصلحی با آن خصوصیات معترفند که خواهد آمد و سراسر گیتی را از عدل و داد پر خواهد کرد».۱۱«این عقیده که همه مسلمانها هم به آن معتقدند، مخصوص شیعه نیست. البته در خصوصیات و جزئیاتش، بعضی فِرق حرف‌های دیگری دارند؛ اما اصل اینکه چنین دورانی پیش خواهد آمد و یک نفر از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله چنین حرکت عظیم الهی را انجام خواهد داد «یَملَاُ اللهُ بِهِ الاَرضَ قِسطاً وَ عَدلاً کَما مُلِئَت ظُلماً وَ جَوراً»۱۲بین مسلمانها متواتر است. همه این را قبول دارند. این عقیده از آن عقاید بسیار کارگشا است».۱۳
زندگی مهدوی، نتیجه مهدی باوری
باور به حضور و مدیریت امام عصر در جهان و الگوگیری از زندگی حضرتش به عنوان عالی‌ترین مقام در عالم، جهات دیگری از زندگی یک مدیر مهدوی را در زندگی شخصی مقام معظم رهبری آشکار نموده است. از جمله این جهات می‌توان به زهد و ساده‌زیستی مهدوی اشاره کرد.
در روایات فراوانی بر زهد امام عصر و اینکه زندگی ایشان همچون زندگی امیرمؤمنان ساده و بی‌آلایش است تأکید شده و توجه رهبری به این امر و پیاده کردن این مشی در زندگی شخصی، زبانزد خاص و عام است. موارد ذیل که نمونه آن در نظامهای سیاسی دیگر مشاهده نمی‌شود، از مصادیق این ادعاست:
«در اوایل ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای، یک شب دیداری با ایشان داشتم. صحبت که به درازا کشید، معظم له فرمودند: شام پیش ما بمان! من از این دعوت خوشحال شدم؛ زیرا می‌توانستم مدتی بیش‌تر در خدمت ایشان باشم. آقا فرمودند: من نمی‌دانم شام چی داریم یا اصلاً به اندازه ما دو نفر شام هست یا نه؟ به هر حال، هر چه باشد با هم می‌خوریم. از همان دفتر کار به منزل تلفن زدند و با خانواده صحبت کردند و گفتند: خانم، شام چی داریم؟ فلانی پیش ماست و من گفته‌ام که هر چه باشد با هم می‌خوریم. از جواب‌های آیت‌الله خامنه‌ای، احساس کردم که در منزل به اندازه یک نفر شام کنار گذاشته‌اند. آقا فرمودند: عیبی نداره! هر چه هست برای ما بفرستید، قدری هم پنیر و ماست همراهش کنید.
پس از گذشت حدود یک ربع، یک بشقاب برنج ساده با یک کاسه کوچک خورشت معمولی خیلی متوسط و مختصر آوردند. قدری هم شاید نان و پنیر و ماست همراه آن بود. آنها را نصف کردیم و با هم خوردیم. من در دلم و بعدها به زبانم، هزار مرتبه خداوند را به سبب نعمت انقلاب اسلامی شکر کردم که چنین تحولی در کشور ایجاد کرد. در دستگاه طاغوت ـ در قبل از انقلاب ـ چه جاه و جلال و تجمل و اسراف و تبذیری وجود داشت و امروز رئیس جمهور چه ساده زندگی می‌کند!
زندگی آیت‌الله خامنه‌ای هنوز هم همینطور است و روش ایشان در زندگی عوض نشده است. اگر معظم له مردم را به صرفه‌جویی دعوت می‌کنند، خودشان قبل از مردم به صرفه‌جویی عمل می‌نمایند».۱۴
به تصدیق بسیاری از بزرگان نظام، زندگی شخصی آقا از سادگی و سلامت خاصی برخوردار است. این سادگی به زندگی نزدیکان ایشان نیز سرایت کرده است. آقا و فرزندانش اهل تجملات نیستند و همین اعتقاد آنان را از سوء استفاده از مقام و موقعیت بازداشته است.
یکی از مسئولان نظام می‌گوید:
«روزی معظم لله مرا به کتابخانه خود دعوت کردند. من در آنجا یک میز ساده و قدیمی دیدم. در کنار میز نیز یک صندلی کهنه بود. آن میز و صندلی مربوط به قبل از انقلاب بود. مقام معظم رهبری در کتابخانه ساده خود هنوز از همان میز و صندلی استفاده می‌کنند».۱۵
شهادت یادگار امام راحل آقای حاج سیداحمد آقا نیز در این باره شنیدنی است:
«بر خود واجب می‌دانم که شهادت دهم زندگی داخلی آیت‌الله خامنه‌ای نه از باب اینکه رهبر عزیز انقلاب ما به این حرف‌ها نیاز داشته باشند، بلکه وظیفه خود می‌داند تا این مهم را به مردم مسلمان و انقلابی ایران بگویم. من از داخل منزل ایشان مطلع هستم. مقام معظم رهبری در خانه، بیش از یک نوع غذا بر سفره ندارند. خانواده معظم له روی موکت زندگی می‌کنند. روزی به منزل ایشان رفتم، یک فرش مندرس آن جا بود. من از زبری آن فرش به موکت پناه بردم!»۱۶
و داستانی که باور آن برای حاکمان فاسد نظامهای شرقی و غربی قطعاً سخت می‌نماید:
آیت‌الله خامنه‌ای، خود می‌فرمودند: «در زمان ریاست جمهوری روزی در دفتر کارم نشسته بودم که تلفن زنگ زد. مادرم پشت خط بود؛ گوشی را که برداشتم با صدای خنده ایشان رو به رو شدم. علت را که پرسیدم، مادرم گفت: چند روزی است که در خانه هیچ نداریم؛ پدرت هم پولی ندارد». این نشان می‌داد که پدر و مادر رئیس جمهور کشور، پول و غذا ندارند.۱۷
مدیریت جبهه جهانی مستضعفین و زمینه‌سازی ظهور
«مبنای کار قدرتهای طاغوتی بر این است که فروغ امید را در دلها بمیرانند و همه امیدها را به یک نقطه مادی یعنی پول و زخارف کم ارزش دنیا متمرکز کنند که سرنوشت آن نیز در دست خود آنهاست. همه چیز را با حسابهای کمّی و پولی محاسبه می‌کنند و معنویات را از حساب خارج می‌کنند و به ویژه می‌کوشند که آن آینده موعود را از چشم ملتها دور نگهدارند؛ اما ملتها باید امیدوار باشند تا این اراده تکوینی الهی تحقق پیدا کند».۱۸
«قدرت جهنمی استکبار و صهیونیست، امروز با تکیه بر پول و تبلیغات و استفاده از شعارهای ظاهر فریب مانند حقوق بشر، حقوق زن و حقوق اساسی ملتها برای تحمیل ظلم بر ملتها و ترویج فساد، دورویی، تزویر و ریاکاری و نفاق در جوامع بشری تلاش می‌کند و در طول تاریخ چنین شرایطی وجود نداشته است؛ اما برای تحقق ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه وجود ظلم و جور، شرط کافی نیست و وجود انسان‌های صالح، انگیزه‌های قوی، ایمان‌های راسخ، گامهای استوار و نیز دلهای روشن نیز لازم و ضروریست».۱۹
«عدالتی که ما در انتظار آن هستیم، عدالت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه که مربوط به سطح جهان است، با موعظه و نصیحت به دست نمی‌آید. یعنی مهدی موعود ملتها نمی‌آید ستمگران عالم را نصیحت کند که ظلم و زیادهطلبی و سلطه‌گری و استثمار نکنید! با زبان نصیحت، عدالت در هیچ نقطه عالم مستقر نمی‌شود. استقرار عدالت، چه در سطح جهانی ـ آنطور که وارث انبیا انجام خواهد داد ـ و چه در همه بخش‌های دنیا، احتیاج به این دارد که مردمان عادل و انسان‌های صالح و عدالتطلب، قدرت را در دست داشته باشند و با زبان قدرت با زورگویان حرف بزنند. با کسانی که سرمست قدرت ظالمانه هستند نمی‌شود با زبان نصیحت حرف زد؛ با آنها باید با زبان اقتدار صحبت کرد. آغاز دعوت پیغمبران الهی با زبان نصیحت است؛ اما بعد از آنکه توانستند طرفداران خود را گرد بیاورند و تجهیز کنند، آنگاه با دشمنان توحید و دشمنان بشریت، با زبان قدرت حرف زدند.
شما ببینید در همین آیه کریمه قرآن ـ که راجع به قسط صحبت می‌کند و می‌گوید خدای متعال همه پیغمبران را فرستاد «لِیَقومَ الناسُ بِالقِسطِ» برای اینکه قسط و عدالت را در جامعه مستقر کنند ـ بلافاصله می‌فرماید: «و اَنزَلنَا الحَدیدَ فیهِ بَأسٌ شَدیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ»۲۰؛ یعنی پیغمبران علاوه بر اینکه با زبان دعوت سخن می‌گویند، با بازوان و سرپنجگان قدرتی که مجهز به سلاح هستند، با زورگویان و قدرت طلبان فاسد معارضه و مبارزه می‌کنند. ما نباید فکر کنیم که چون امام زمان خواهد آمد و دنیا را پر از عدل و داد خواهد کرد، امروز وظیفه‌ای نداریم. نه! به عکس؛ ما امروز وظیفه داریم در آن جهت حرکت کنیم تا برای ظهور آن بزرگوار آماده شویم».۲۱
پی‌نوشت‌ها:
- نماز جمعه تهران ۲۹/۳/۸۸
- سخنرانی ۱۲/۱۰/۷۵
- سخنرانی نیمه شعبان ۳۰/۷/۸۱
- سخنرانی ۱۹/۳/۶۰
- حجت‌الاسلام و المسلمین کعبی (عضو مجلس خبرگان رهبری)
- سیدعلی اکبر طاهایی، مباحثی درباره حوزه، ص ۲۱۵
- سخنرانی نیمه شعبان ۲۷/۵/۸۷
- سردار سرتیپ عبدالله عراقی
- حجت‌الاسلام و المسلمین مجتبی ذوالنوری (فرمانده تیپ ۸۳ امام صادق علیه السلام در زمان جنگ)
- جمهوری اسلامی ۱۵/۹/۷۷
- خطبه نماز جمعه ۲۹/۳/۶۰
- کمال‌الدین، ص ۲۸۷، ح۷ – بحار، ج ۵۱، ص ۱۱، ح ۱۴
- سخنرانی ۲۵/۹/۷۶
- دکتر غلامعلی حداد عادل
۱۵٫ آیت‌الله سیدمحمود هاشمی شاهرودی
- حجت‌الاسلام و المسلمین حاج سید احمد خمینی
- حجت‌الاسلام و المسلمین مسیح مهاجری
- سخنرانی نیمه شعبان سال ۱۳۷۵
- همان
- حدید، ۲۵
- سخنرانی نیمه شعبان ۳۰/۷/۸۱
