سبد کالای مدرسه انقلاب

تحلیل و بررسی بخش غیرنمایشگاهی جشنواره مدرسه انقلاب                                            

جشنواره مدرسه انقلابِ امسال، یک  فرق اساسی با سال­های پیش از این دارد. آن هم اضافه شدن بخش غیر­نمایشگاهی به این جشنواره است. سرود، تئاتر، داستان کوتاه، کاردو و ایده­ های ناب انقلابی از عناوین بخش غیرنمایشگاهی به شمار می­روند. اضافه شدن این عناوین به جشنواره مدرسه انقلاب، سبد برنامه­ای این جشنواره را به مراتب خوش­آب و رنگ­تر کرده است؛ چرا که در ایام برگزاری جشنواره، تمام مدارس، قابلیت برپایی نمایشگاه را نداشتند. به همین خاطر، غالبا به دلیل ترافیک کاری شبکه پشتیبان و کادر اتحادیه، مدارسی که این قابلیت را در خود نمی­دیدند؛ عملا برنامه و یا فعالیت خاصی در ایام دهه فجر انجام نمی­دادند. به هر ترتیب، تقارن چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب و برگزاری جشنواره مدرسه انقلاب با ترکیب جدید، فرصت خوبی برای ایجاد شور، نشاط و آگاهی در بین دانش­آموزان سراسر کشور ایجاد کرده است.

در فصل اول پرونده ویژه این شماره، بخش نمایشگاهی را از زبان برخی از اعضاء خانواده بزرگ اتحادیه انجمن­ های اسلامی دانش­ آموزان سراسر کشور،  مورد بررسی قرار دادیم. حال در این فصل، می­خواهیم درخصوص عناوین بخش غیرنمایشگاهی، مطالبی را با شما همراهان همیشگی ماهنامه راه­نما به اشتراک بگذاریم.

داستان از چه قرار است؟

بدون تردید، داستان را می­توان یکی از اثرگذارترین گونه ­های هنری در تمامی اعصار بشریت دانست. اهمیت اینگونه­ ی هنری را، حتی می­توان از قرآن کریم نیز دریافت؛ چرا که در بسیاری از موارد، شاهد آن هستیم، که این مصحف شریف، با استفاده از داستان و قصه، مطالب خود را بیان می­نماید.

در حال حاضر نیز با توجه به پیشرفت بی­حد و حصر رسانه ­های گوناگون؛ و مصادره به مطلوب نمودن آن­ها توسط جریان باطل، بیش از پیش اهمیت حضور مؤثر در این عرصه احساس می­شود. در جریان پیشرفت ساختارهای گوناگون داستانی، حضور فعال اندیشمندان اروپایی و غربی به چشم می­خورد. تا جایی که داستان و رمان، به محفل و لژنه­ای برای تبیین اندیشه­ های این افراد تبدیل شده­است. در کنار فعالیت این اندیشمندان که غالبا تحت تاثیر اندیشه­ های متریالیستی و سوسیالیستی پرورش یافته ­اند، نمونه­ های موفقی از آثار نویسندگانی یافت میشود که در مقابل نژادپرستی و امپریالیسم^۱، قلم به دست گرفته­اند.

پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، ظهور نویسندگانی با رگ و ریشه­های تفکر غربی، جریان خطرناکی در تاریخ ادبیات داستانی ایران به­راه انداخت. تا جایی که حتی در برخی از آثار موفق- به لحاظ ساختاری-، تفکر آتئیستی نیز دیده می­شد. پس از پیروزی انقلاب، اما ورق بر می­گردد. درکنار انقلاب سیاسی، اقتصادی و…، انتظار انقلاب فرهنگی و هنری نیز از سوی فرهیختگان جامعه اسلامی می­رود. در این بین اتفاقات خوبی رخ داده است، اما تا ظهور اندیشمندان انقلابی داستان نویس، فاصله­ی زیادی دیده می­شود.

علی ای حال با توجه به اهمیت ذکر شده، بخشی از وظیفه­ی تشکل­های دانش­آموزی، شناسایی و رشد درست استعداد­های هنری ازجمله، داستان نویسان است. اتحادیه انجمن­های اسلامی دانش­آموزان نیز، بارها تلاش­های خوبی در این عرصه به نمایش گذاشته است. از تشکیل خانه قلم دانش­آموزان گرفته تا برگزاری جشنواره دوسالانه داستان نویسی “یک ناگهان سبز”.

در حال حاضر نیز با بستر بوجود آمده در جشنواره مدرسه انقلاب و حضور در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب، فرصت خوبی برای شناخت استعداد­های داستان­نویسی نوجوان در دست مربیان اتحادیه­ها است. به همین خاطر شبکه پشتیبان اتحادیه انجمن­های اسلامی، باید شناخت حداقلی نسبت به داستان نویسی، بالاخص داستان کوتاه داشته باشند.

اگر تاکنون مطالعاتی درخصوص داستان­کوتاه داشته­اید یا خودتان داستان می­نویسید، که هیچ؛ اما اگر اطلاعات کافی در این خصوص ندارید، تنها چند سطر دیگر این مطلب را با دقت بخوانید.

 داستان به دسته­های مختلفی تقسیم می­شود؛ رمان، داستان بلند، داستان کوتاه و مینی­مال از این دسته می­باشند. آنچه که ما با آن در جشنواره مدرسه انقلاب سر و کار داریم، داستان کوتاه است. عمده تفاوت داستان کوتاه با سایر دسته­ها به همین صفت کوتاه بودنش بر می­گردد.

عنصر اصلی داستان کوتاه –که آن را از دیگر گونه­های نوشتاری جدا می­کند- تخیل است. این به این معنا نیست که واقعیت هیچ جایی در داستان ندارد، بلکه طرح اولیه یک داستان می­تواند بر اساس یک خاطره یا پدیده­ای که قبلا نویسنده آن را مشاهده کرده، صورت بگیرد. در اصل، پرداخت نویسنده، که پر و بال به طرح اولیه می­دهد، یک نوشته­ عادی را تبدیل به یک داستان می­کند. داستان­کوتاه، دارای چند عنصر اصلی می­باشد: طرح، موضوع، درون مایه، شخصیت و شخصیت­پردازی، زاویه ی دید، پیرنگ، صحنه، گفت­وگو، لحن، فضا، زبان، زمان، مکان، حادثه، سبک و تکنیک.

 توضیح و تفصیل هر یک از این عناصر، در این مطلب میسر نیست^۲؛ اما نیازی هم نیست که شما به تمام این عناصر مسلط باشید تا بتوانید پیرامون داستان­کوتاه با دانش­آموزان به گفت­وگو بپردازید. کافی است با مطالعه حداقلی در این خصوص، مراقب باشید تا بچه­ها ساختار اصلی داستان کوتاه را رعایت کنند. نکته قابل تامل این است که نباید از دانش­آموزان، در همین ابتدای مسیر انتظار داشت تا اثری منحصر به فرد تولید کنند؛ بلکه کافی است دست به قلم شوند و همان قصه­هایی را که در سر می­پرورانند، روی کاغذ بیاورند (البته ناظر به این موضوع که شما قبل از هدایت ساختاری، حتما هدایت محتوایی را نیز در نظر داشته­اید). پس از نگارش اثر، نوبت به ویرایش می­رسد. بگذارید بچه­ها آنچه را که نوشته­اند خط بزنند و دوباره بنویسند. این موضع باعث می­شود تا اتفاق­های جدیدتر و بعضاً بهتری در روند داستانشان به وجود بیاید. پس از ویرایش نهایی چندین بار با دقت، داستان را بخوانید. ببینید کجای داستان اجازه نمی­دهد شمای مخاطب، به خواندنتان ادامه بدهید. باز هم برای تصحیح، داستان را به دانش­آموزتان بازگردانید و مشکل را برایش تشریح کنید. نکته­ مهم در این مسیر این است که شما باید خواننده و مخاطب خوبی برای بچه­ها باشید. اگر در اطرافتان کسی را می­شناسید که نویسنده است، داستان بچه­ها را به او هم نشان بدهید تا نقاط ضعف و قوت اثر را بیرون بکشد. در کنار تمام این کارها، به شما توصیه می کنم از کتاب «بیست و هشت اشتباه نویسندگان» غافل نشوید. این کتاب، نوشته خانم «جودی دلتون» و ترجمه روانِ مرحوم «محسن سلیمانی» است.

داستان­کوتاه، شما را از بخش خاطرات انقلابی غافل نکند. اگر می­بینید دانش­آموزانی هستند که دست به قلم­اند اما داستان نویس نیستند، تلاش کنید آن­ها را در بخش خاطرات انقلابی راه بی­اندازید. در این بخش دانش­آموزان می­توانند بروند سراغ بزرگ­ترهای فامیل یا آشناها و خاطرات حضورشان در انقلاب را روی کاغذ بیاورند. این بخش کمک بسیار خوبی به مکتوب نمودن تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی می­نماید.

صحنه را روشن کنید

یکی دیگر از گونه‌ ­های هنری که به شدت مورد توجه عموم مردم قرار گرفت ه­است، نمایش صحنه ­ای یا همان تئاتر است. این هنر با عنوان «تعذیه» و نمایش «رو حوضی» در تاریخ ایران ثبت شده است. در ادامه به بررسی اجمالی تئاتر دانش ­آموزی می­پردازیم.

پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، توجه ویژه­ای به این هنر تاثیر گذار شده­است. در همین اواخر نیز جریانات خوبی در عرصه هنرهای نمایشی صورت گرفته ­است که از جمله آن­ها می توان به نمایش «شب آفتابی» و «هبوط تا ظهور» اشاره کرد. البته این نکته حائز اهمیت است که این دو نمایش در فضایی خارج از آمفی­تئاترها برگزار شده. با توجه به تاثیرگذاری این هنر بر اقشار مختلف، بدیهی­است که نظر اتحادیه انجمن­های اسلامی دانش­آموزان نیز بیش از پیش به این موضوع جلب شده­است. به گونه­ای که در همین راستا بخش ویژه­ای در جشنواره مدرسه انقلاب با عنوان تئاتر صورت گرفته­است.

در ابتدا بگذارید دانش­آموزان خودشان گروه نمایش­شان را تشکیل بدهند. آن­ها به درستی یک­دیگر را پیدا می­کنند. پس از تشکیل گروه تئاتر، این مطلب را به آن­ها انتقال بدهید که باید جایگاه هر نفر مشخص شود. مثلا چه کسی کارگردان است و چه کسی بازیگر. قبل از هرچیز در اجرای یک نمایش، نیاز به یک نمایشنامه مناسب است. شما برای این کار می­توانید از دانش­آموزان مستعد بخواهید تا با توجه به محتوای مورد نظر، دست به نگارش نمایشنامه­ای کوتاه و جذاب بزنند. در همین راستا کتاب «سرباز کوچک امام» در بخش پسران و کتاب «راز درخت کاج» در بخش دختران به عنوان موضوع ویژه جشنواره معرفی شده­است. ویژگی این دو کتاب، صحنه­های متفاوتی است که می­تواند به راحتی موضوع یک نمایش ده دقیقه­ای باشد. با این حال اگر دانش­آموزان خواستند فارغ از این دو کتاب، با موضوع دیگری، نمایش­شان را تولید کنند؛ به شما توصیه می­کنم سری به مجموعه کتاب­های «نمایشنامه­های آسان» بزنید.

پس از انتخاب نمایشنامه مناسب، باید چند جلسه نمایشنامه خوانی برگزار شود. به این صورت که، دانش­آموزان در کنار هم شخصیت­های متفاوت نمایش را انتخاب می­کنند و دیالوگ­هایشان را می­خوانند. این کار به بچه­ها کمک می­کند تا بهترین شخصیت را برای هر یک از بازیگران پیدا کنند و در عین حال لحن گفت­وگوها نیز مشخص می­شود. پس از آن، تمرین اصلی روی صحنه آغاز می­شود. برای یک نمایش ده دقیقه­ای، حداقل باید پانزده تا بیست بار نمایش به طور کامل تمرین و میزانسن­ها به درستی چیده شود. در کنار اجرای تمرین، گروه صحنه­پردازی باید، صحنه را آماده نمایش کند. پس از پایان تمرین، نیاز است دو تا سه مرتبه نمایش اصلی، با اجرای گریم و تمام مختصات نیاز، برای شما و چند تن از مربیان دیگر اجرا شود. به خاطر داشته باشید، در اجرای نمایش صحنه­ای به دلیل زنده بودن این اجرا و حضور تماشاگران، بار روانی زیادی روی بچه­ها خواهد بود؛ پس با تشویق به موقع و تقویت روحیه می­توانید به آن­ها بسیار کمک کنید. به آن­ها گوشزد کنید که در تئاتر نباید به اشتباهات صورت گرفته فکر کنند و تنها باید روند طبیعی نمایش را ادامه دهند. نکته مهم پایانی اینکه در تمامی این موارد، شما باید نقش یک مشاور و راه­نما را داشته باشید و دانش­آموزان، خود بایستی کار را جلو ببرند.

صدا می آید؟

جدی­ترین فعالیت هنری، در همان روز­های ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی به محض ورود امام خمینی–رحمه­ الله- به فرودگاه، رقم خورد. سرود «خمینی ای امام» ساخته حمید شاهنگیان و شعر مرحوم حمید سبزواری، توسط یک گروه کر و به مناسبت ورود امام خمینی-رحمه الله- اجرا شد. هرگز نمی­توان تأثیر سرودهای ساخته شده در اوایل انقلاب و دوران دفاع مقدس را انکار کرد؛ چرا که پس از گذشت چندین دهه از ساخت برخی از این سرودها، هنوز هم با شنیدنشان، اشعار سرود را زمزمه می­کنیم.

به دنبال جریان موفقی که در ساخت سرودهای انقلابی به راه افتاده است، نمی­توان از نقش دانش­آموزان در این عرصه چشم­پوشی کرد. در کنار محسنات فراوانی که ساخت یک سرود دارد (از ترکیب شعر و هم­خوانی گرفته تا موسیقی کلامی زیبا )، حضور نوجوانان و دانش­آموزان نیز در این میان جذابیت گروه­های سرود را دو چندان می­کند. در رابطه با سرود دانش­آموزی هم چند نکته را با هم بررسی خواهیم کرد.

بدیهی است که در برخی از مدارس گروه­های سرود فعالیت دارند. قدم اول در این مدارس تهیج مسئول انجمن یا هیئت مرکزی برای ارتباط گیری با این گروه­های سرود و فعالیت در جشنواره مدرسه انقلاب است. درصورتی که مدارس فاقد گروه سرود، تصمیم به شرکت در این بخش را گرفته­اند، تنها کافی است که از آن­ها بخواهید چندین نفر از بچه­هایی را که قرائت قرآن شیوایی دارند، به کمک دبیرانشان بیابند. در کنار این کار می­توانند اعلامیه تشکیل گروه سرود را نیز در تابلو اعلانات بچسبانند. فراموش نکنید که دانش­آموزان نباید از ارتباط چهره به چهره غافل شوند. پس از تجمیع نفرات، نگران ناهم­خوانی صداها نباشید. مطمئنن به دلیل تفاوت سنی بین دانش­آموزان، بعضی­ها صدای ضخیم­تر و بعضی دیگر صدای نازکی دارند. این مشکل با چندین مرتبه تمرین و استفاده از نغمات آسان قابل حل است؛ چرا که با تکرار خوانش سرود، بچه­ها جایگاه صدای خود را پیدا خواهند کرد. اگر سرود انتخابی دانش­آموزان نیاز به تک­خوان هم داشت، خوب به صداهای بچه­ها توجه کنید و صدای فردی که نرم و آرام می­خواند را برای تک­خوانی انتخاب کنید. در تشکیل یک گروه سرود ایده­آل، پس از تجمیع گروه زیر نظر استاد موسیقی، شاعرِ گروه شعر مناسبی با آهنگ پیشنهادی استاد می­سراید و تمرین به مراتب حرفه­ای­تر خواهد بود. اما در نظر داشته باشید، دانش­آموزان شما قرار نیست یک گروه کُر حرفه­ای تشکیل دهند. به همین منظور تکرار سرودهای اجرا شده نه تنها خالی از لطف نیست بلکه به شدت پیشنهاد می­شود. به همین منظور در انتها کد QR چند سرود مناسب را برایتان آورده­ایم.

کاردو و ایده‌­های انقلابی

به فعالیت­های جمعی و آگاهی بخشی در میان اردو، کاردو گفته می­شود. شما با برگزاری کاردو مدرسه انقلاب و حضور دانش­آموزان در اماکن تاریخی انقلاب اسلامی، فضای مناسبی را برای انتقال محتواهای مورد نظر خود ایجاد کرده­اید. اگر این اتفاق بی­افتد و قبل از برگزاری نمایشگاه­های مدرسه انقلاب، بچه­ها را به این کاردو ببرید، مطمئنن بازخورد بیشتری خواهید گرفت. نکته مهم در کاردو، آگاهی مربی همراه  دانش­آموزان، به مسائل و مناطق تاریخی گوناگون انقلاب اسلامی است. مربی باید بداند که قبل از ورود به موزه عبرت، از چه خاطرات و نکات تاریخی­ای استفاده کند. این کاردو لزوما نباید در پایتخت برگزار شود. در شهرستان­های محل سکونت خود دانش­آموزان حتما اماکنی هستند که بتوانند باعث انگیزش و آگاهی بخشی آن­ها پیرامون انقلاب اسلامی بشود. از برگزاری تورهای داخل شهری غافل نشوید.

سال­ها پیش، اتحادیه­ انجمن­های اسلامی دانش آموزان، جشنواره ملی ایده­های برتر را برگزار کرد. موضوع آن جشنواره به این شکل بود که دانش­آموزان، هر طرح و ایده­ای که با مشورت و جلسات گوناگون هیئت مرکزی به آن می­رسیدند، در کاربرگ­های مخصوص یادداشت و برای دفتر مرکزی ارسال می­کردند. اما در حال حاضر، بچه-ها بایستی، به ایده ­های انقلابی که قابلیت برگزاری دارد دست پیدا کرده و پس از اجرا در جشنواره شرکت کنند. توجه داشته باشید مهم­ترین راهکار در این بخش این است که دانش­آموزان را به سمت برگزاری جلسات منظم ایده­پردازی و بارش فکری سوق دهید.

۱/ از جمله این آثار می توان به رمان­های، «ریشه­ها»، «بی­نوایان» و «کلبه عمو تام» اشاره کرد.

۲/ برای مطالعه بیشتر می توانید به کتاب «عناصر داستان» نوشته جمال میرصادقی مراجعه کنید.